Дунейм и зэхэлъыкIэм телажьэ щIэныгъэлIхэм Кавказ къуршхэр иджыри къэукъубеинкIэ хъуну вулканыщIэхэм къинэмыщIауэ, «вулкан фIейкIэ» зэджэхэми хабжэрт.
1861 гъэм дунейм къытехьа «Вокруг Света» журналым и япэ къыдэкIыгъуэм ита тхыгъэхэм къызэрыхэщыжымкIэ, Америкэ Ипщэм (Колумбием) ерагъыу узыпхыкIыф мэз IувхэмкIэ къэухъуреихьа и Турбако жылагъуэ цIыкIум (иджыпсту ар цIыху мин 70 зыщыпсэу къалэщ) пэмыжыжьэ икIи сыт щыгъуи зи щыгур уэсылъэ Санта-Мартэ бгым и Iэхэлъахэ нэщIхэм игуэшауэ итащ мис а зи гугъу ящI вулкан фIейхэм ящыщу 20. Iуащхьэм тет а жылагъуэр икIи дахащэт, уеблэмэ хы Iуфэм нэхъ пэгъунэгъу щIыпIэхэм а зэманым щыета техьэгъуэ узым зыщызыхъумэхэр абы Iэпхъуэу. Нэхъ ин дыдэм и лъагагъыр сажни 3, и лъащIэр сажнэ II-м, и къурмакъейр дюмкIэт къызэрапщри, 5-м къыщыщIэдзауэ 6-м нэсырт. Абы нэпIэзыпIэм къыщиуд газыр быщырыбэшхуэу зэбгрипхъырт. Къурмэкъеищхьэм псыр къыщыпкIыу щхьэщытт, и лъащIэр яжьэ зэхэжыхьат. Псом нэхъ гъэщIэгъуэныр а газыр къызэрырихум укIэлъыплъынырт, ар апхуэдизкIэ мардэ пыухыкIам тетти - дакъикъитI къэс тхуэнейрэ. Нэхъ кратер цIыкIу дыдэхэм уащхьэщыхьэрэ уиплъэмэ, газыр къызэрыриху секунд 20-р кIуэху щIы щIагъ куум къыщIэIукI макъри IупщIу зэхэпхырт.
Сытыт абыхэм «вулкан фIейкIэ» еджэныр къызыхэкIар?
ЩIэныгъэлIхэм я терминологием мащIэу дытекIуэтынщи, ахэр лIэужьыгъуэ зыбжанэу ягуэш: мафIэр къызыпих яжьэ пкъыгъуэмрэ мывэ-гъущI зыхэжыхьахэмрэ, щIыдагъэр, абыхэм къащхьэщыкIыу газымрэ мафIэмрэ къызыпиххэр. А зэманым вулкан фIей здэщыIэу къагъэлъэгъуар зэрыхъур щIыпIи 3 къудейт: Кавказыр, Италие Ищхъэрэр, Сицилиер. Апхуэдэ къэхутэныгъэм и пэжыпIэм шэч къытрамыхьэуи щыттэкъым. Къапщтэмэ, Баку, Азием и щIыналъэ щхьэхуэхэм щIыдагъэр къызыщиуд апхуэдэ вулканхэм ущрихьэлIэрт икIи мыхьэнэ ин абыхэм иратырт.
Мы тхыгъэр дунейм къызэрытехьэрэ илъэси I60-м щIигъуащ. Кавказ къуршхэри а зэрыщытщ. Абыхэм яхъумэ щэхум мащIэу нэхъ мыхъуми щыгъуэзэныр щIэныгъэлIхэм я хъуэпсапIэ нэхъ инхэм ящыщу ноби къокIуэкI. Апхуэдиз вулканыр здэщыIэу щыта Турбако нобэ хабжэ дуней псом щIыуэпсыр нэхъ щыкъабзэ къалэхэм. Абы къыхэкIыу туристхэми я кIуапIэщ.
