Тхыдэ

  Кануков (Хъанухъти) унэцIэр зезыхьэ лIакъуэр лъабжьэжь зиIэ осетин алдар (пщы) лъэпкъым хеубыдэ. Ижь-ижьыж лъандэрэ абыхэм яубыд Донифарс жыхуаIэ щIыпIэр. 2017 гъэм Владикавказ дэт Гуманитар щIэныгъэхэмкIэ институтым къыдигъэкIауэ щытащ бзэ зыбжанэкIэ (осетиныбзэ, урысыбзэ, тыркубзэ) зэхэт «Есе Кануков» тхылъыр.

Дыгъэр гуащIэу къепсу, уэгъуу щыщытым, уэшх къешхарэт жыдоIэ. Абы куэдрэ узригъажьэмэ, уэшхым «укъеджэн» хуейщ. Адыгэхэм уэшх къызэрырагъэшхыу щыта дауэдапщэхэрщ зи гугъу тщIыр. Абыхэм ящыщу нэхъ гъэщIэгъуэн дыдэр «Хьэцэгуащэ» е «Хьэнцэгуащэ»  (Хьэнцигуащэ) жыхуиIэрат.

Ридадэ и цIэрэ и хъыбаррэ яхъумащ адыгэ тхыдэми урыс тхыдэми. Урыс тхыдэм къызэрыхэщымкIэ, Тмутэрэкъан дзэпщыр, Мстислав, касогхэм я деж зэуакIуэ къэкIуэгъащ (урыс тхыдэм зэрыжиIэмкIэ, - 1022 гъэм). ДзитIыр зэпэува нэужь, щыхьэт тохъуэ урыс тхыдэр, касог дзэпщым, Ридадэ, Мстислав жриIащ: «ДзитIыр щхьэ зэрыдгъэукIрэ: уэрэ сэрэ дызэгъэбэни, укъыстекIуэмэ, си лъапсэри, си бынри, си мылъкури ууейщ. СыптекIуэмэ, уи лъапсэри, уи бынри, уи мылъкури сысейщ». АбыкIэ зэгурыIуэри, Ридадэрэ Мстиславрэ зэрыубыдащ.

         Москва и Кремлыр Европэм и быдапIэ нэхъыщхьэщ икIи архитектурэ ухуэныгъэ цIэрыIуэщ. Ар къалэм и курыкупсэм итщ, Москва псыежэхым и Iуфэм. Абы и блын, чэщанэ лъагэхэр, члисэ дыщафэхэр, уардэунэхэр Москва псыежэхым къыщхьэщытщ. Кремлхэр къалэ куэдым щыIэщ, ауэ тхыдэ-художественнэ, жылагъуэ-политикэ, музей  центр хъуар Москва щаухуам и закъуэщ.

Илъэс бжыгъэ ипэкIэ Интернетым сыщрихьэлIат Урыс-Кавказ зауэм и лъэхъэнэ гугъум икIи псэзэпылъхьэпIэм убыххэмрэ шапсыгъхэмрэ я лъахэм щIэх-щIэхыурэ къизэрыгуэу къекIуэкIа зэрыпхъуакIуэхэм хэкупсэхэр лIыгъэшхуэ зэрахьэу зэрапэщIэтар къызыхэщыж тхыгъэхэм.

АтIэми, зэман бзаджэу къахущIэкIам ди лъэпкъэгъухэр зыхиубыда Iуэхугъуэхэр зэкIэлъыгъэкIуауэ къыщетхэкIыжа сатырхэм я нэхъыбапIэр зейр ахэр зи нэгу щIэкIа цIыхухэрщ.

Хьэтыдж цIэрыIуэ, зи лIыгъэм зи щIэныгъэр къыкIэрымыхуу къекIуэкIа, Абхъазым и япэ президенту щыта Ардзинбэ Владислав и еплъыкIэмкIэ, «кашкэхэмрэ абешлайхэмрэ адыгэхэмрэ абхъазхэмрэ къызытепщIыкIыжа лъэпкъхэщ».

Джылахъстэнейм хыхьэ ХьэпцIей къуажэм щыщ ГъукIэпщ Рае сыхуэзэу сыбгъэдэса иужь, и адыгэбзэ дахэмрэ и Iумахуагъымрэ сатхьэкъуат.

Нанэ Рае ящыщщ зи сабиигъуэр зауэм хиубыдахэм.

         Адыгэ сэшхуэм япэ дыдэу щытетхыхьа зэманыр 1625 гъэм хуахь, шэрджэсхэм я Iэщэ-фащэм ятеухуауэ Джованни де Лукэ и Iуэху еплъыкIэр къыщигъэлъэгъуам.

Мы гъэм илъэс 315-рэ ­ирокъу Къэнжал зауэм къэбэрдейхэм текIуэныгъэр къызэрыщахьрэ. 1708 гъэм мини 10 фIэкIа мыхъу адыгэдзэм мин 60 - 70-м хуэдиз кърымыдзэм кIэ иратауэ щытащ. Дауи, а Iуэхугъуэр икъукIэ гъэщIэ­гъуэнщ икIи а лъэхъэнэм Къэбэрдеймрэ Кърымымрэ яку дэлъа зэбииныгъэмрэ зауэмрэ нэхъ нэIуасэ захуэтщIын папщIэ зыхуэдгъэзащ тхыдэ щIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор, Къэбэрдей-Балъкъэ­рым Гуманитар къэхутэныгъэ­хэмкIэ и институтым и лэ­жьакIуэ Къущхьэбий Анзор.