БэнэкIэ хуитымкIэ адэжь хэкум щыяпэ дунейпсо чемпион

БэнакIуэ цIэрыIуэ куэд адыгэм къытхэкIащ. Я цIэ къипIуэну урикъунщ олимп чемпионхэу Догу Яшар, Къаплъэн Хьэмид, Нагъуэ Аталай, Къардэн Мурат, Хъущт Аслъэнбэч, дуней псом щэнейрэ щытекIуа Махуэ Билал сымэ, нэгъуэщIхэми. Тхьэм и шыкуркIэ, ахэр мащIэкъым икIи узэрыгушхуэн защIэщ, арщхьэкIэ нобэкIэ зи гугъу фхуэтщIынур адэжь щIыналъэм щыщу бэнэкIэ хуитымкIэ зэпеуэхэм дунейпсо лъагапIэм япэу щынэсыфа Бажэ Заудинщ.

КАНАДЭМ хыхьэ Ялмэ къалэ цIыкIум 1991 гъэм и бадзэуэгъуэ (июль) мазэм бэнэкIэ хуитымкIэ кадетхэм (зи ныбжьыр илъэс пщыкIух иримыкъуахэм) я дунейпсо чемпионат щекIуэкIырт. Совет Союзым и командэ къыхэхам дэщIыгъуу абы зыкъыщагъэлъэгъуэнут адыгэ щIалитIым: Уэлджыр Чермен и гъэсэн арщыдандэс Бажэ Заудинрэ ЗэкIурей Николай зи тренер Къызбрун Ещанэ (иджы Дыгулыбгъуей) къуажэм щыщ Джэрыджэ Альбертрэ. ИужькIэ а зэхьэзэхуэр ди тхыдэм дыщэпскIэ иратхащ - зэи къэмыхъуауэ адэжь хэкум щыщ адыгэ щIалэ Бажэ Заудин абы дунейпсо чемпионыгъэм щынэсащ! Джэрыджэ Альберт вице-чемпион хъуащ! Нэхъапэм а Iуэху дахэм пэгъунэгъу хъуар Къущхьэ Сэраждинт. Америкэм и Штат Зэгуэтхэм хыхьэ Чикагэ къалэм 1983 гъэм щекIуэкIа ныбжьыщIэхэм я дунейпсо зэпеуэм нэхъ хьэлъэ дыдэхэм я деж ар домбеякъ медалым къыщыувыIат.
Бажэ Заудин зыхэтар нэхъ псынщIэ дыдэхэм я зэпеуэращ, килограмм 55-м нэс зи хьэлъагъхэрщ. Индием, США-м, Японием, Тыркум я бэнакIуэхэр къыпагъэувати, зыми шэч къатрамыхьэфыну хигъэщIащ, Iэмал гъуэзэджэ зэмылIэужьыгъуэхэр къигъэсэбэпурэ.
1991 гъэм и шыщхьэуIу (август) мазэт. Адыгэ хасэм и Аруан щIыналъэ къудамэм и зи чэзу зэIущIэр Нарткъалэ ЩэнхабзэмкIэ и унэм щедгъэкIуэкIырт. Куэду къызэхуэса цIыхухэм яхэплъэри, жьантIэм дэс тхьэмадэр къыпыгуфIыкIащ: «Нобэ ди хьэщIэщ адыгэ псори иджыблагъэ аргуэру дызыгъэлъэпIа, бэнэкIэ хуитымкIэ ныбжьыщIэхэм я дунейпсо чемпион Бажэ Заудин!»
ХъыбарыфIыр зэхэзыхахэр зэуэ къызэщIэтаджэри, Iэгуауэ иныр яIэтащ. Ахэр зэлъыIукIуэтурэ, жьантIэм хуэкIуэ гъуэгур хуит хуащIырт сабиифэ дыдэ зытет щIалэ цIыкIум - дунейпсо чемпионым. Ар хуабжьу укIытат икIи Iэнкунт.
Тхьэмадэм, зэрихабзэу, хэкIыпIэм я нэхъыфIыр къигъуэтащ: «Мы щIалэр алэрыбгъум щыгуащIэми, гъащIэм щыщэныфIэщ!»
- Дунейпсо зэпеуэхэм зэрымыщIэкIэ щытекIуэ щыIэкъым. Абы лъэбакъуэ зырызурэ илъэс куэдкIэ ухуэкIуэн хуейщ, дэтхэнэри пщIэнтIэпсрэ гугъуехькIэ гъэнщIауэ, - къыджиIащ Урысей Федерацэм щIыхь зиIэ и тренер Уэлджыр Чермен, и гъэсэным теухуауэ дыщеупщIым. Абы и псалъэхэм щIыбгъужынIауэ тыншкъым.
Тренер цIэрыIуэ Уэлджыр Черменрэ и унагъуэм дэщIыгъуу Налшык къэIэпхъуагъащIэ Бажэ Заудинрэ зы унэ зэтетым щыпсэурт. ПщIантIэм, уэрамым щызэрызехьэ сабийхэм къахэжаныкI цIыкIум гъэсакIуэ Iэзэм псынщIэу гу лъитащ. КъарукIэ зэрапэмылъэщынур ищIэми, ар нэхъ лъэрызехьэхэм, щхьэпэлъагэхэм зэи къапикIуэтыртэкъым. Пэжщ, Заудин зэи япэу къайгъэ къигъэхъеиртэкъым икIи зэфыщIауэм нэхъыбэу щыхэхуэр и къуэш нэхъыщIэм къыщхьэщыжурэт.
Зы махуэ гуэрым бэнакIуэхэр щигъасэ пэшым ар Чермен здишащ. ЩтэIэщтаблэу яхыхьа пэтми, хуэм-хуэмурэ адрейхэм яхэзэгъащ: зыхуагъэIущ псори къипхъуатэрт, щхьэх ищIэртэкъым. Уеблэмэ, нэхъыжьхэм ядэхъуу зигъасэу хуежьащ. Пэжт, егъэлеяуэ хьэлъэт икIи а псоми упэлъэщын папщIэ зышыIэныгъэшхуэ пхэлъын хуейт. Нэхъ гугъу дыдэ щехьхэм, щыхузэфIэмыкIыжхэм деж я тренер Iущым зыщIигъэдэIуа хъыбар телъыджэр игу къэкIыжырт: «Пасэрей Алыджым и бэнакIуэ нэхъ цIэрыIуэ дыдэу щытар Кротонский Милонщ. Ар хэнейрэ периодоник хъуащ (Олимп, Пирей, Истмий, Немий джэгухэм плIэрыплIэ щытекIуащ), нэгъуэщIу жыпIэмэ джэгу зэмылIэужьыгъуэ 24-м бжьыпэр щиубыдащ. «Периодоник» цIэм нэхъ лъапIэ Пасэрей Алыджым щыIакъым.
Кротонский Милон зыми темыхуэ зыгъэсэкIэ гъэщIэгъуэн иIэт. КъарууфIэ дыдэ хъун папщIэ, ар езыр щIалэ цIыкIуу щIидзэри, и пщэм шкIащIэ дигъэтIысхьэурэ кърихьэкIыу щIидзащ. Дауи, махуэ, мазэ, илъэс къэс шкIащIэм и хьэлъагъымрэ инагъымрэ хигъахъуэрт. Ар къезыхьэкI щIалэщIэми абы хуэдэ дыдэу зиужьырт. ШкIащIэр гуу пIащэ щыхъуами, Милон ар къехьэкIын щигъэтакъым…».
Бажэ Заудин и ныбжьыр илъэсипщI иджыри ирикъуатэкъым зэхьэзэхуэм щыхагъэхьам. 1985 гъэм щыщIэдзауэ Бажэр хэтащ зэпеуэ куэдым, районхэм къыщыщIэдзауэ урысейпсохэмкIэ иухыжу. ЩытекIуи къыщыхагъэщIи къэхъурт. Дэтхэнэми хуэфэщэн дерс къызэрыхихыным хущIэкъурт - ищIэрт спорт гъащIэ гъуэгуанэ кIыхьым ахэр къызэрыщыхуэсэбэпыжынур. ХьэлыфI дыдэу хэлът и гъэсакIуэм и дэтхэнэ псалъэми ущиеми гупсэхуу зэрыщIэдэIур, ахэр зэрызэхилъхьэр.
1990 гъэм япэ ехъулIэныгъэшхуэр зыIэригъэхьащ. Ар къыщыхъуар Налшык къалэщ. Абы щекIуэкIырт профсоюзхэм я союзпсо ныбжьыщIэ зэпеуэ. Уэлджыр Чермен щIэлъэIури илъэс пщыкIутху зи ныбжь Бажэ Заудин хагъэхьащ езым нэхърэ илъэситI-щыкIэ нэхъыжьхэр щыбанэ гупым. Тренер цIэрыIуэр хэт нэхъри нэхъыфIу щыгъуазэт и гъэсэным и зэфIэкIыр здынэсым. ИкIи къэпцIакъым - Заудин и хьэрхуэрэгъу псоми ефIэкIри, дыщэ медалыр зыIэригъэхьащ. Апхуэдэ щIыкIэкIэ лъэ быдэкIэ ар яхыхьащ къэралым и бэнакIуэ ныбжьыщIэхэм я нэхъыфIхэм.
А илъэс дыдэм и кIэухым Налшык щекIуэкIащ «Спартак» ДСО-м и Совет Нэхъыщхьэм и зэхьэзэхуэ ин. Килограмм 50-м нэс зи хьэлъагъхэм я зэпеуэм Бажэ Заудин тхуэнейрэ щыбэнати, и хьэрхуэрэгъу псори щыхигъэщIащ. Тридзахэм яхэтащ IэщIагъэлIхэр куэдкIэ зыщыгугъ мэзкуудэс Соловьёвыр. АрщхьэкIэ, зэрымыщIэкIэ ар къэхъуауэ къалъытэри, абы мыхьэнэшхуэ иратакъым.
Тэтэрстаным хыхьэ Нижнекамск къалэм 1991 гъэм и мэлыжьыхьым (апрелым) Урысей Федерацэм бэнэкIэ хуитымкIэ и ныбжьыщIэ чемпионат щекIуэкIащ. Килограмм 55-м нэс зи хьэлъагъхэм я зэпеуэм Бажэм дыжьын медалыр къыщихьащ, Адыгейм къикIа щIалэщIэм фIэкIа зыри къыпэмылъэщауэ.
ТхьэмахуитI дэкIри, а щIыпIэ дыдэм СССР-м и ныбжьыщIэ чемпионат щекIуэкIащ. Абыи Заудин етIуанэ щыхъуащ, Дагъыстаным икIа Саитиевыр япэ къригъэщри. Зэхьэзэхуэм кърикIуахэм ипкъ иткIэ зэхагъэува Совет Союзым и командэ къыхэхам хагъэхьащ.
Канадэм ягъэкIуэну гупыр щагъэхьэзырым зэдауэ кIыхь къикIащ, ди къэралым и щIыхьыр дунейпсо зэхьэзэхуэм килограмм 55-м нэс зи хьэлъагъхэм я деж щызыхъумэнур хэтми яхуэмыубзыхуу. Дэтхэнэми хуабжьу кIэлъыплъащ, езыхэр зрагъэбэныжащ. ИкIэм-икIэжым Бажэм нэхъ хуэфащэу къалъытащ. Кърагъэза дзыхь инри игъэпэжащ - дыщэ медалыр IэщIэлърэ дунейпсо чемпион хъуауэ Америкэ Ищхъэрэм къикIыжащ.
Бажэ Заудин алэрыбгъум щищIэнур и хьэрхуэрэгъухэм зэи къахуэщIэртэкъым. КъарукIэ текIуэныгъэр зыIэригъэхьэну ар зэи хущIэкъуртэкъым икIи и унэцIэр къызытекIа псэущхьэм и хьэл нэхъыщхьэм техуэу бзаджагърэ IэмалкIэ къыпэщIэтым ефIэкIырт.
1993 гъэм щIалэгъуалэ чемпионат Алыджым щызэхэтащ. Ди къэралым и щIыхьыр ихъумэну абы ягъэкIуахэм яхэтащ Бажэ Заудини. АрщхьэкIэ къехъулIакъым.
- Алыджым сыкъызэрыщыхагъэщIам и щхьэусыгъуэри? - укIытауэ пыгуфIыкIыурэ зопщIыж езы Заудин. - Ираным щыщу къыстекIуа щIалэм и бэнэкIэм сызэрыхуэмыхьэзыраращ.
Бажэр утыкум къыщихьэн хуей пIалъэр къэсыным зыкъом иIэжти, и тренер Уэлджыр Чермен зэхьэзэхуэр щекIуэкI пэшым Iуэху иIэу къыщIэкIащ. ПсынщIэ дыдэуи къигъэзэжащ. КъыздэкIуэжам и гъэсэныр алэрыбгъум итщ, и хьэрхуэрэгъур очкоитхукIэ япэ къищауэ. Уэлджырыр и тренер IэнатIэм зэрыпэрыувэжу Бажэм и гур къызэрыгъуэтыжащ икIи къэнэжа зы дакъикъэм Ираным щыщ щIалэм очкоиплI къыфIихьыжащ. АдэкIэ, бетэмал, зэманыр хурикъужакъым.
- Пэж дыдэу, Заудин къыхэзыгъэщIар лъэщ дыдэт, - къыхохьэ псалъэмакъым Уэлджыр Чермен. - АрщхьэкIэ аракъым къыщIыттекIуар. А иран щIалэм хуэдэхэм, нэхъ лъэщыжхэм Бажэр щефIэкIа Iэджэрэ къэхъуащ. Алэрыбгъум ущытетым и деж зы мэскъалкIи убэлэрыгъ хъунукъым. НэрыуфIыцI-щхьэрыуэу уебгъэрыкIуакъэ, лъэгущIэт ухъунущ. Аращ Заудин Алыджым къыщыщыщIари.
Илъэс дэкIри а щIыпIэ дыдэм щекIуэкIащ класс «А»-м хыхьэ балигъхэм я дунейпсо зэхьэзэхуэ. Адрей къэралхэм къащхьэщыкIыу, Урысей Федерацэм Афинхэм игъэкIуар щIалэгъуалэращ. Зи Iэпкълъэпкъыр иджыри зэрымыубыдыща щIалэщIэхэр япэщIэтын хуейт гъащIэр зылъэгъуарэ алэрыбгъум илъэс куэдкIэ щагъэпсыхьа лIы нэсхэм.
Зы мэскъалкIи къапикIуэтакъым Бажэ Заудин абыхэм. Килограмм 57-м нэс зи хьэлъагъхэм я зэпеуэм къыщыпэува псори хигъащIэри, дыщэ медалыр IэщIэлъу къигъэзэжащ. Апхуэдэ щIыкIэкIэ къигъэлъэгъуащ куэдкIэ ущыгугъ зэрыхъунур.
Заудин и хьэрхуэрэгъухэр игъэгулэзт яхуигъэув «къапхъэнхэм». Алэрыбгъум щызэныкъуэкъукIэ абы къыпэщIэтыр хуэм-хуэмурэ езыр зыхуей щытыкIэм иригъэувэрти, пасэу хуигъэхьэзыра Iэмал гуэркIэ напIэзыпIэм тридзэрт. Зыгуэр а Iуэху бзаджэм пэзыгъэувыфа и ныкъуэкъуэгъухэм къахэкIакъым.
НэгъуэщI текIуэныгъэ инхэр иужькIэ имыIами, Бажэ Заудин тхыдэм хыхьащ адэжь хэкум щыщу бэнэкIэ хуитымкIэ япэ адыгэ дунейпсо чемпиону. Пэжщ, ныбжьыщIэхэм я дежщ. Заудин и ехъулIэныгъэр гъуэгугъэлъагъуэ хуэхъуу адэкIэ Iуэхур игъэкIуэтащ нобэ ЩIы Хъурейр зэрыгушхуэ Махуэ Билал. 2005, 2006 гъэхэм абы щIалэгъуалэм я деж къыщыпэлъэщын дунейм тетакъым, адэкIэ 2007, 2009, 2010 гъэхэм балигъхэри игъэбэуакъым. Иджы Олимп дыщэ медалым ерыщу щIобэн, нэхъапэм къыIэрыхьа дыжьыныр фIэмащIэу.

Дунейпсо чемпион Бажэ Заудин.
 

Заудин и япэ гъэсакIуэ Урысей Федерацэм щIыхь зиIэ и тренер Уэлджыр Чермен.

ЖЫЛАСЭ Заурбэч.
Поделиться: