НэгъуэщIу псэуфынутэкъым

КхъуэIуфэ Хьэчим илъэс 80 ирокъу
 

Дыгъуасэщ зи щхьэци набдзи фIыцIэ, и ныбжь емылъытауэ натIэдыхьэ хъарзынэ зиIэ, къуэгъу щхьэпэлъагэ щхьэкIэ, зи Iэпкълъэпкъ зэрымыубыдыпа, уеблэмэ, моуэ зэщIэкъуа дыдэ зыхужумыIэнкIи хъун щIалэр япэу щыслъэгъуар. А дыгъуасэм илъэс 60 и ныбжьщ.

Университетым щIэтIысхьэн я мураду абы ­къекIуэлIа щIалэгъуалэм ноби къысхуэмыщIэ гуэркIэ ар къахэщырт: и фIэщт, псалъалэтэкъым, моуэ мычэму Iуэху гуэрым егупсыс, зыгуэрхэр и щхьэм щызэригъэзахуэ хуэдэт. Арагъэнщ а щIалэр экзамен псоми я кхъузанэ диктантым къызэрыримыхьэлIам, нэхъ тэмэму жыпIэмэ къызэрыкIэрыхуам (а зэманым нобэ хуэдэу машинэр куэдтэкъым, Дыгулыбгъуей укъикIыу Налшык пщэдджыжь нэмэзым укъэсыныр тынштэкъым, иужькIэ ди фIэщ зэрыхъуащи, къыкIэрыхун тIэкIури «хьэл мыгъуэу» иIэт), гу щIылъыттар.
ЦIыху зы-тIу экзаменым къызэрыкIэрыхуам дыщыгуфIыкIагъэнт. Ди ныкъуэкъуэгъухэм ящыщ зы тхэщIащ жаIэу гуфIам сэри сахэтащ. Иджы сыщегупсыс щыIэщ: абы щыгъуэ а щIалэр ерыщу къыщIэкIыу экзаменыр яфIимытыжатэмэ, диктантыр фIы дыдэу имытхатэмэ, хьэмэрэ нэгъуэщI еджапIэ гуэр щIэтIысхьэрэ ди гъуэгу зырыз хъуамэ, ныбжьэгъуншэу сыкъэнатэкъэ, жысIэу.
Апхуэдэу еджэгъу дызэхуэхъури, ныбжьэгъуи дызэхуэхъужауэ къокIуэкI блэкIа лIэщIыгъуэм и щэ ныкъуэрэ бгъу гъэ лъандэрэ. Абы къыхэкIыуи Хьэчим зэрыхъуар зыкъомкIэ си нэгу щIэкIащ жысIэкIэ щхьэщытхъужагъи емыкIуи хъуну къысщыхъуркъым.
Университетым щыщIэса илъэсхэм ар фIыуэ еджащ жыпIэныр мащIэщ. Дагъэджыр къемэщIэкI зэпытти, и зэманым и нэхъыбэр республикэ библиотекэшхуэм щигъакIуэрт, къыщызэIуахым щIыхьэрэ щызэхуащIыжым къыщIэкIыжу. Къригъащтэ тхылъхэр куэдым теухуат - тхыдэм, философием, литературоведенэм, урыс, хамэ къэрал, совет литературэм я фIыпIэхэр щIыгъужу. ЯмыIэр Москва дэт библиотекэ нэхъ инхэм я хъумапIэхэм къыхурагъэхырт. Апхуэдэ защIэу илъэситхур кIуащ.
Хьэчим бгъэдэлъа щIэныгъэ, зэхэщIыкI куум, акъыл жаным я хэкIыпIэр аращ - ерыщу, щхьэх имыщIэу, фIэгъэщIэгъуэну дихьэхыу щIэныгъэм и щыгум зэрыдэкIуеярщ. Абы хэлъащ Тхьэм кърита гурыхуагъэр - зэ къызэджа усэр и псэм дыхьамэ, е текст псор и гум ириубыдэфырт, щичэзум, щыхуейм деж IэкIуэлъакIуэу къигъэсэбэпу.
КхъуэIуфэ Хьэчим зищIысамрэ хузэфIэкIамрэ щIэджыкIакIуэхэм ящIэ. Ауэ языныкъуэ Iуэхугъуэхэр абыхэм ягу къэбгъэкIыжынри и IуэхущIафэхэм ахэр щыгъуазэ хуэпщIынри лейуэ къыщIэкIынкъым, тхылъхэм я гущIыIум Интернетыр къыщытеджэгухь зэманым.
Хьэчим и творчествэр бгъуэщ, кIыхьщ икIи кууущ, абы лъэныкъуэ куэд къызэщIеубыдэ, дэтхэнэ IэнатIэр къыумыщтами тхыгъэ щхьэхуэ хуэфащэу. Ауэ, япэ лъэбакъуэхэм щыщIэдзауэ, абы наIуэ къищIащ и къарур, зэчийр зытриухуэну Iуэхугъуэхэр. Нэхъыщхьэращи, дэтхэнэ IэнатIэм щымылажьэми, езым и псалъэ щыжиIэрт, нэгъуэщIхэм я акъыл здынэмыса гупсысэ къыщиIэтт.
Университетым щыщIэса илъэсхэми наIуэ къэхъуащ зи Iуэху еплъыкIэ зиIэж, урыс, дунейпсо литературэхэм я щапхъэ нэхъыфIхэр зи гъуазэ критик набдзэгубдзаплъэ ди литературэм къызэрыхыхьар. Нэхъ тхыгъэшхуэуи нэхъ цIыкIууи щрети, ди тхакIуэхэм, усакIуэхэм, псом хуэмыдэу 60 - 90 гъэхэм зи гуащIэр хиубыдахэм, куэд яхэту къыщIэкIынкъым Хьэчим и къалэмыпэр зылъэмыIэса. Абы и рецензэхэр, литературэм и къэхъукъащIэхэр щызэпкърих тхыгъэхэр «комплементарнэ» жыхуаIэхэм ящыщтэкъым, атIэ зы Iуэху цIыкIум и щIыбагъым къыдэт е къыдэувэну Iуэхугъуэшхуэхэр щыубзыхуа лэжьыгъэт. Абы щыгъуэми зи творчествэр ину къэрал псом хэIущIыIу щыхъуа литераторхэми зи япэ тхылъыр къыдэкIа къудей ныбжьыщIэми зэрабгъэдыхьэр литературэм и хабзэ лъагэхэрт, щэнхабзэм и щапхъэ дахэхэрт. Нобэ усакIуэ цIэрыIуэу зи усыгъэхэр лъэпкъым игъэлъапIэхэу Тхьэгъэзит Зубер, Гъубжокъуэ Лиуан, Къагъырмэс Борис, Елгъэр Кашиф, Брай Адэлбий, КIэщт Мухьэз, нэгъуэщI куэдми Хьэчим яхуищIа гъуэгупэ псалъэм хуэдэ иджыри къэс зыми абыхэм яхужиIэфакъым. Ахэр лъэпкъ литературэм зэрыхуэлэжьэну критик ныбжьыщIэр зыщIэхъуэпсауэ щытар, псор дыдэр мыхъуми, къайхъулIащ.
КхъуэIуфэм мы Iуэхум хищIыхьар зыхуэдизыр, абы и акъылыр здынэсамрэ гурыгъу-гурыщIэхэмрэ наIуэу щолъагъу «Социальнэ гъащIэм и гъуджэ» тхылъым, лъэхъэнэ зэхуэмыдэхэм и Iэдакъэ къыщIэкIа тхыгъэхэр щызэхуэхьэсыжам. А тхылъым теухуауэ куэд жаIащ, ятхащ, абы ит языныкъуэ тхыгъэхэр къэзымыщтаи, зэрыщыту зигу ирихьаи щыIащ. Нэхъыщхьэр аратэкъым. Нэхъыщхьэр, авторым лъэпкъ литературэм и зыужьыкIэ хабзэхэм, гу нэхъ зылъытапхъэ, зэлэжьыпхъэ щыщIэныгъэхэм теухуахэр, нэгъуэщI Iуэху еплъыкIэхэу тхылъым лъабжьэ хуищIахэр зэрытэмэмым гъащIэр щыхьэт зэрытехъуарщ. Мы зи гугъу тщIы проблемэхэр Хьэчим иужькIэ итха тхыгъэхэми щызэпкърихащ, ауэ «Социальнэ гъащIэм и гъуджэ» тхылъыр литературэм махуэ къэс и нэIэ зытетын хуей Iуэхугъуэхэм я гъуэгугъэлъагъуэ, гъуазэ хъуащ. А жысIам щыхьэт тохъуэ литературоведенэм, критикэм ятеухуауэ нэгъуэщI авторхэм къыдагъэкIа тхылъ куэд абы къызэрыпэджэжыр.
КхъуэIуфэм и цIэм къыгуэхыпIэ имыIэу епхащ блэкIа лIэщIыгъуэм и етIуанэ Iыхьэм Къэбэрдей-Балъкъэрым и публицистикэм игъуэта зыужьыныгъэр. Хьэчим мы Iуэхум хуищIа хэлъхьэныгъэр адыгэбзэми урысыбзэми зэхуэдэу IэкIуэлъакIуэу зэрырилажьэм я фIыгъэщ. Мыри къыжыIэн хуейщ: къалэм къызэрищтэрэ тезашэ имыIэу, гурэ псэкIэ етауэ ар журналистикэм щелэжьырт хэхауэ IуэхугъуитIым: япэр - Хэку зауэшхуэм ди цIыхухэм щызэрахьа лIыгъэмрэ зауэм ди лъэпкъым къыхуихьа гуIэгъуэмрэ; етIуанэр - Кавказ зауэм и бэлыхькIэ зи хэкур зыбгына адыгэхэм я дыгъуасэмрэ нобэмрэ.
Зи цIэ дэхуэха, зи лIыгъэр ящыгъупща адыгэ, балъкъэр щIалэхэр къыдэхыжыным ехьэлIауэ куэд дыдэ зэфIигъэкIащ абы «Советская молодежь» газетым щыщылэжьа илъэсхэм. А зэманым щыгъуэ а газетыр нэхъ хуиту псалъэу, тегушхуауэ Iуэхугъуэ гугъухэр утыку кърилъхьэу щытащ. Хьэчими абы теухуауэ лъэкI къигъэнакъым. Совет хэкум папщIэ зи гъащIэ зыта зауэлI куэдым зэрахьа лIыхъужьыгъэхэр архивхэм къыщигъуэтэжурэ тхыгъэ куэд къытрыригъэдзащ «Советская молодежь», «Кабардино-Балкарская правда», «Ленин гъуэгу», «Коммунизмге жол» газетхэми, журнал зэмылIэужьыгъуэхэми.
Псом хуэмыдэжу фIыщIэ хуэфащэщ 115-нэ Къэбэрдей-Балъкъэр шуудзэм и тхыдэр зэфIэгъэувэжынымкIэ, абы хэта адыгэ, балъкъэр щIалэхэм зэрахьа хахуагъэр цIыхубэм деж нэхьэсыжынымкIэ. Абы папщIэ ар кIуащ, и нэкIэ зригъэлъэгъуащ шуудзэр щызэуа Саль губгъуэр, ди хэкуэгъу а щIалэхэм я кIуэдыкIэр зылъэгъуа цIыхухэм, Ростов областым щыIэ Мартыновскэ щIыналъэм щыпсэухэм яIущIащ. Абы щилъэгъуа-щызэхихыжахэр, а псом зригъэгупсысахэр лъабжьэ яхуэхъуащ иужькIэ итхыжа очеркхэм.
Хэку зауэшхуэм теухуауэ КхъуэIуфэ Хьэчим и Iэдакъэ къыщIэкIахэр лъабжьэ хуэхъуащ тIэунейрэ къыдэкIа «Память о подвиге» зыфIища тхылъым. Ауэ абыхэм ихуар и IэдакъэщIэкIхэм я мащIапIэрщ.
ТхакIуэм мыкIуэдыж фэеплъ Совет Союзым и ЛIыхъужь Къанкъуэщ Ахьмэдхъан хуигъэувауэ жыпIэмэ ущыуэнукъым. Джылахъстэней щIалэ хахуэм теухуа «Орел умирает в полете» документальнэ повестыр бзитIкIэ мызэу ди деж къыщыдэкIащ, пщIэшхуи щигъуэтащ. А тхылъым къыщеджэкIэ зыгуэрым къыщыхъунри хэлъщ авторыр езыр кхъухьлъатэзехуэу щытауэ, апхуэдизкIэ кхъухьлъатэм, ар зезыхуэм, уэгу зауэм теухуа Iыхьэхэр дэбгъуэн щымыIэу Iуэхум хищIыкIыу тхащи.
Мы лэжьыгъэми абы архив дэфтэр куэд къыщигъэсэбэпащ, лIыхъужьым къыдэзэуахэр, зыцIыхуу щытахэр къэралым и кIапэ куэдым къызэрыщигъуэтыжам тхылъыр нэхъ гъэщIэгъуэни купщIафIи ящIащ.
Мыпхуэдэ тхыгъэхэм сытым щыгъуи мыхьэнэшхуэ яIэщ лъэпкъым къыщIэхъуэ щIэблэр адэхэм, адэшхуэхэм я щапхъэм тету, я лъахэр, лъэпкъыр фIыуэ ялъагъуу гъэсэнымкIэ. Зи тхыдэм щымыгъуазэм и къэкIуэнур дахэу жыIэгъуейщ.
Зи блэкIар зымыщIэжым, абы и дерсхэмкIэ зи гъащIэ гъуэгур зымыухуэм, дыгъуасэм къиплъу и пщэдейм мыплъэм - ар цIыху щхьэхуэу е лъэпкъ псоуэ щрети (лъэпкъыр цIыху зырызыххэу зэхэткъэ!) - къыпэплъэр дахэкъым. Ди япэ ита нэхъыжьхэр сыт и лъэныкъуэкIи захуэу щыщымытакIэ, абыхэм я щыуагъэм дерс къыхэдвгъэх, апхуэдэ щыуагъэ ди щIэблэм я натIэ мыхъун папщIэ. Апхуэдэ псалъэхэр хэмытми, апхуэдэ гупсысэхэр уигу къагъэкI истамбылакIуэм теухуауэ КхъуэIуфэ Хьэчим и Iэдакъэ къыщIэкIа тхыгъэхэм. Мы Iуэхум зигу хуэмыгъуэхэр а тхыгъэхэм фIыуэ щыгъуазэщ, пщIэшхуи хуащI.
Нобэ зыкъомым закъыфIощIыж истамбылакIуэм теухуа Iуэхухэм я IэщIагъэлIу, езыхэм хуэдэу абы хэзыщIыкIрэ хэлIыфIыхьарэ щымыIэу. Пэжщ а гуауэшхуэм куэд зэригъэгуауэщхьэуэри зэрытетхыхьри. Ауэ мыри жысIэну сыхуейт: дуней псом щикъухьа адыгэхэм запыщIэн, абыхэм я дуней тетыкIэр ди лъэпкъэгъухэм егъэщIэныр зэтезыублахэр псоми дощIэ: ШэджыхьэщIэ Мухьэмэд, КIэрэф Къамболэт, КIыщокъуэ Алим, Къэрмокъуэ Хьэмид, КхъуэIуфэ Хьэчим, ХьэфIыцIэ Мухьэмэд сымэщ.
Адыгэ истамбылакIуэм теухуа и тхыгъэхэр, Хьэчим, зэрыжаIэу, и Iэпэм къыщIифыкIакъым, игурэ и псэкIэ зэригъэвам нэмыщIыжу, дэтхэнэми архив дэфтэр лъабжьэ яIэщ, е и нэгу щIэкIащ, е зи псалъэ уи фIэщ хъун хуей цIыху щыхьэтлыкъым тещIыхьащ. А тхыгъэр дунейм къытехьэн ипэ къихуэу ар туристуи, къэрал Iуэху и пщэ дэлъуи щыIащ адыгэ хэхэсхэр нэхъыбэу щыпсэу къэралхэм - Сирием, Иорданием, Тыркум, цIыху Iэджэм яхуэзащ, я гурыгъу-гурыщIэр къищIащ. Мис а псор абы и тхыгъэхэм гущIагъщIэлъ яхуэхъуащ. Пэжыр жыIэн хуейщ: а тхыгъэхэр щIэджыкIакIуэм гурэ псэкIэ къыщIищта щхьэусыгъуэм щыщщ «гъущI Iупхъуэ» жыхуаIэр къэрал гъунапкъэм къыщепхъуха лъэхъэнэм, ди лъэпкъэгъухэм ятеухуа хъыбар пэжыр ди деж къыщымысым Хьэчим а пэжыр зэрыжиIэфар. Ноби абыхэм ятеухуа хъыбар тэмэм нэсу къытIэрыхьэу жыIэгъуейщ, къэрал гъунапкъэхэр зэIуха, тепщэу щыта идеологиер текIуэта пэтми.
Адыгэ тхыдэм игъэпIейтей цIыхухэм нобэ яхэту къыщIэкIынкъым «Вечные странники» тхылъым емыджа е абы и хъыбар зымыщIэ. Зы илъэсипщIкъым Хьэчим абы зэрелэжьар, ар дунейм къытехьэным лъэпощхьэпо мащIи иIакъым. Ауэ тхакIуэм ерыщу а гугъуехьхэр и гъуэгум тригъэкIуэтащ, псом ящхьэращи, дауэ мыхъуами, тхылъым дуней илъэгъуащ, гум къипсэлъыкIыу тха лэжьыгъэм щIэджыкIакIуэхэм я дежи IэщIагъэлIхэм я пащхьи хуэфащэ пщIэ щигъуэтащ. Сыт щыгъуи зэрихабзэу, Хьэчим мы и лэжьыгъэшхуэм цIыхур къыщыхуреджэ тхыдэм и дерсхэр зыщамыгъэгъупщэну, ди япэ ита лIэщIыгъуэм зыгуэрхэм яIэщIэщIа щыуагъэхэм къыпакIухьыну, тхыдэм и дерсхэм ятещIыхьауэ я пщэдейм плъэну, а пщэдейр яухуэну.
Хэку зауэшхуэм теухуа темэми ещхьу, истамбылакIуэм къиша лъэпкъ тхьэмыщкIагъэм, хамэ къэрал щыпсэу ди лъэпкъэгъу минищэхэм нобэ я псэукIэм, дяпэкIэ я натIэ хъуну Iуэхугъуэхэр щызэпкърыха тхылъым елэжьырт. Ар «Вечные странники» тхылъым и етIуанэ том хъун хуейт. Тхылъеджэм деж щынэсынур езы авторым фIэкIа зыми ищIэртэкъым - Хьэчим ныкъуэтх-ныкъуэцIалэ тхыгъэхэр щIэджыкIакIуэм и пащхьэ изылъхьэм ящыщтэкъым.
КхъуэIуфэм къуажэ еджапIэм щыщIэса лъандэрэ усэхэр, Iуэтэжхэр итхырт. Уеблэмэ и творчествэр къызэрыщIидзари художественнэ тхыгъэщ, и япэ тхылъхэри аращ зытеухуар. Мыбдежми Хьэчим езым и псалъэ щIэщыгъуэ, Iуэху бгъэдыхьэкIэ гъэщIэгъуэн къыщигъуэтащ: «Гъатхэм и ныбжь» тхылъыр щIалэгъуалэм я гурыгъу-гурыщIэм, пэжыгъэм нэхъ тепсэлъыхьу щытмэ, къыкIэлъыкIуэ тхылъхэм ихуахэм я нэхъыбэр Хэку зауэшхуэм и джэрпэджэжщ, зауэ нэужь щIэблэм и нэгу щIэкIа гугъуехьхэм я гъуджэщ. Абы и лъэныкъуэкIэ псом хуэмыдэу гурыщIэ пщтыркIэ гъэнщIащ «Зауэм и IэпапIэхэр» зыфIища циклым хыхьа Iуэтэжхэр, повестхэр. Ахэр зауэм хэмытахэм зауэм теухуауэ яхахэм я фIыпIэщ жыпIэкIэ ущыуэнукъым. Сыту жыпIэмэ, а щIэблэм я гурыщIэр, Iуэху еплъыкIэр къигъэлъэгъуэн хузэфIэкIащ.
Поэзиер апхуэдизу фIыуэ зылъагъу, апхуэдиз усэ гукIэ зыщIэ цIыхур усакIуэ мыхъуу къэнэнт?! Мы Iуэхуми абы зэфIэкI къыщигъэлъэгъуащ. «ЩIакIуэ кIапэ» тхылъыр адыгэ поэзием хуищIа хэлъхьэныгъэ дэгъуэщ.
Нэхъ ищхьэкIэ зэрыщыжысIащи, къэбэрдей щэнхабзэм, адыгэ щэнхабзэм и IэнатIэ куэдым жыджэру, еш имыщIэу щылэжьащ КхъуэIуфэ Хьэчим. ЩIэныгъэ куу, хьилмышхуэ зыбгъэдэлъ цIыхум фIыуэ къыгурыIуэрт творческэ лэжьыгъэр зымащIи къызэтебгъэувыIэ зэрымыхъунур, махуэ къэс лъагапIэщIэхэм хуэплъэн, ахэр къэгъэIурыщIэн зэрыхуейр. Хьэчими а хабзэ дахэм текIакъым – и къалэмыпэр игъэгъущакъым, нобэрей дунейпсо, урысей, кавказпсо литературэхэм я зыужьыкIэ хабзэхэр къихутэрт, а псор ди литературэм къызэригъэсэбэпыным егугъу зэпытт.
КхъуэIуфэ Хьэчим ди республикэм и хъыбарегъащIэ IэнатIэ зыбжанэм щылэжьащ. Ар щытащ хамэ къэрал щыпсэу ди лъэпкъэгъухэм щэнхабзэ зэпыщIэныгъэ яхудиIэнымкIэ «Хэку» обществэм и Къэбэрдей-Балъкъэр къудамэм жэуап зыхь и секретару, КПСС-м и Къэбэрдей-Балъкъэр обкомым печатымкIэ и къудамэм и унафэщIу, КъБР-м Телевиденэмрэ радиомкIэ и къэрал комитетым и тхьэмадэу, «Адыгэ псалъэ» газетым и редактор нэхъыщхьэм и къуэдзэу. Художественнэ, художественнэ-документальнэ, литературэ критикэ, публицистикэ тхыгъэхэр щызэхуэхьэса тхылъ 14 зи Iэдакъэ къыщIэкIа КхъуэIуфэм къэрал дамыгъэ лъапIэ куэд къыхуагъэфэщащ. Ар Урысей Федерацэм щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэт.
А псом къадэкIуэу Хьэчим жыджэру хэтащ ди республикэм и жылагъуэ-политикэ гъащIэм: ар коллегие, комиссэ куэдым я лэжьыгъэм хэлIыфIыхьырт.
Мыпхуэдэ зы Iуэхугъуи сытепсэлъыхьыну сыхуейт: Хьэчим хабзэ дахэ зыхэлъ, нэмыс зиIэ, цIыхум пщIэ хуэзыщI цIыху пэжт. ДызэрызэрыцIыху лъандэрэ дэ Iэджи зэдэтлъэгъуащ, дахи Iеи дыхэхуащ, ауэ сэ абы псалъэ мыхъумыщIэ, фIей къыжьэдэкIауэ зэхэсхакъым, сыт хуэдизу къэмыгубжьами е и жагъуэ къамыщIами. Сытым дежи зэрызэпIэзэрытт, зэрызэтетт. Абыи куэд къыбжеIэ.
 КхъуэIуфэ Хьэчимрэ сэрэ гъащIэ къызэдэдгъэщIащ. КъыщызэдэдгъащIэкIэ, Iэджи зэдэтлъэгъуащ, куэди гум къинащ. Мыбдежым щыфхуэсIуэтэжыну сыхуейт зэгъусэу дызыхэхуа хьэлэбэлыкъ гуэрым теухуа зы хъыбар. СыщIыхуейри, Хьэчим и хьэл-щэным, ерыщагъым, хахуагъэм ар щыхьэт хуэхъуу къызолъытэри аращ.
1964 гъэм, университетыр къэдухауэ ефэ-ешхэ тIэкIу «Налшык» рестораным щытщIыжырт тхыдэ-филологие факультетым и урыс-адыгэ, урыс-балъкъэр къудамэм щеджахэм. ЗанщIэу жысIэнщи, дэ гупитIыр дызэрыIыгъыу, дызэрылъытэу дыкъекIуэкIырт, зи хэку къэкIуэжагъащIэ щIалэхэмрэ дэрэ дяку къуэшыгъэ нэс дэлът (абы щыгъуэ дызэдеджахэм ящыщщ иужькIэ усакIуэ цIэрыIуэ хъуахэу Бабаев Ибрэхьим, Мокаев Магомет). Арати, гупитIым зэщIыгъуу зы Iэнэ къэтщтат. А пэш дыдэм нэгъуэщI стIоли щаухуат «урыс къабзэ» къудамэм щIэсхэми. Ахэри ди ныбжьэгъути, дызэхэмысми зэгъусэу дгъэлъапIэрт ди махуэшхуэр. СщIэркъым ар къызыхэкIар, ауэ дезыгъэджахэм ящыщ зы – Санниковэ Татьянэ, щIэныгъэ бгъэдэлъми, лъэпкъ зэхэгъэж зыщI цIыхубзым, дэ гупитIыр дызэрызэрыгъэпэжыр игу иримыхьарэ, хьэмэрэ гум илъыр фадэм къреху жыхуаIэра, сытми, мыхъумыщIэ къыдипэсу щIидзащ - ХьэкIуащэм и «хьэ бынкIэ» къыдэщащ. Ар дэ тхуэшэчынт! ХьэкIуащэ Андрей деканым и къуэдзэу, и нэIэ къыттет зэпыту, колхозым лэжьакIуэ дашэми ди ущиякIуэу дыкъекIуэкIати, дыкъэлыбащ, хъуэр Iэджи зэддзащ, емыкIуи зэжетIагъэнщ. Пэжщ, псори Хьэчимрэ сэрэ тхуэдэу «тэмакъкIэщIу» къыщIэкIакъым - мыхъумыщIагъэр ягу трагъэхуащ…
Сытми, дызэрыгъэгубжьауэ дызэбгрыкIыжащ. Нэху дыкъекIри цIыхубзым деж дыкIуэу декIужыну дыхэтащ. АрщхьэкIэ Iуэхур нэгъуэщI лъагъуэ трагъэувэну иужь иту къыщIэкIащ: Хьэчимрэ сэрэ практикэ дыздэщыIа «Ленин гъуэгу» газетым и лэжьакIуэ, Санниковэ Т. П. и гъунэгъу-кIуэгъужэгъур деканатым кIуэри, къэдмылэжь Iэджи къыттрилъхьащ, цIыхубзым хуэмыфащэ куэд етпэсауэ къыщIригъэдзащ, езыр а зэрыхьзэрийм хэмыта пэтми. КIэщIу жыпIэмэ, факультетым и декан Копачев И. П. и фIэщ ищIащ дэ диплом къыдатыну тхуэмыфащэу, абыкIэ «Ленин гъуэгум» и редакцэри лъаIуэу. Деканым дыкъигъэгугъащ диплом къыдамытыну елъэIуу ректорым тхылъ хуитхыну.
Апхуэдэу щыхъум, Хьэчим тIысри Iуэхур къызэрекIуэкIари, Санниковэм и дуней тетыкIэри, факультетым щекIуэкI Iуэху мыфэмыцхэри КПСС-м и Къэбэрдей-Балъкъэр обкомым и секретарь ШэджыхьэщIэ М. Хь. деж итхащ. А письмом щыгъуазэ щыхъум, деканым фIы зыкъришэжат, арщхьэкIэ Хьэчим иукъуэдиящ факультетым и партбюрор Iуэхум хэмыплъэмэ, письмор зыхуитхам Iэригъэхьэну. Сыт ящIэжынт – бюрор зэхуашэсащ.
Бюром щекIуэкIащ лъэпкъ Iуэхухэм хьэдэгъуэдахэу языныкъуэ егъэджакIуэхэр зэрыбгъэдыхьэм теухуа псалъэмакъ ткIий, куэдым дерс къыхахын хуэдэу: дэтхэнэми и уасэр ирагъэлъагъужащ. Дауи, абы и хъыбар ректор Бэрбэч Хь. М. деж нэмысу къэнакъым. Сытми, куэд дэмыкIыу, Санниковэр Налшык дэкIыжащ, деканми IэнатIэр итыжын хуей хъуащ.
Зэман блэкIащ абы лъандэрэ. Пэжым, захуагъэм я телъхьэу, лъэпкъ зэхэгъэж зыщIхэр, лъэпкъхэр зэзыуштхэр жэуап ткIийм ешэлIэн зэрыхуейр къыжаIэу а зэIущIэм къыщыпсэлъат партбюром и унафэщI Тазий Хьэжмурат, бюром хэтхэу Чым Юрий, ХьэкIуащэ Андрей, Медалы Хьэчим сымэ.
Дэ диплом къыдатыну тхуэмыфащэу жиIэу «Ленин гъуэгу» газетым и редакцэм и цIэкIэ къэпсэлъа Санниковэ Т. П. пунэлат ирахауэ щIэкIыжащ – абы апхуэдэ пщэрылъ имыIа дэнэ къэна, пцIы зэриупсам папщIэ зыхэт лэжьакIуэ гупми псалъэмакъ къращIылIауэ щытащ.
А зэманым еджапIэ нэхъыщхьэ къэзыухам илъэскIэ IэщIагъэм иримылэжьауэ дипломыр ирату щытакъым. Бюрор щекIуэкIа махуэ дыдэм Копачев гъущI пхъуантэм къыдихри Хьэчимрэ сэрэ ди дипломхэр къыдитыжащ, илъэскIэ дыпимыгъаплъэу. И натIэ дригъэкIыну арагъэнт.
Си гугъэщ а псалъэмакъым, факультетым къыщымынэу, университет псом дежкIэ мыхьэнэшхуэ иIауэ.
Iэджэ щIащ си ныбжьэгъур лIы ныбжь иувэу и натIэдыхьэр нэхъ иныж зэрыхъурэ. ГъэщIэгъуэныращи, махуэ къэс ущызэрылъагъум деж ныбжьыр здынэсам гу лъумытащэурэ къокIуэкI. Хьэчим жьыгъэр зытезымыгъэгуплIэхэм ящыщт. Ар лэжьыгъэм, гъащIэм щIэуэ къыхыхьэ псоми яхуэнэхъуеиншэт, ныбжьэгъугъэр, цIыхугъэр игъэпэжт, захуагъэм хуэлажьэ зырызхэм ящыщт.
НэгъуэщIуи псэуфынутэкъым - апхуэдэу къигъэщIат.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

МЭЗЫХЬЭ Борис, Урысей Федерацэм щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, Адыгейм, КъШР-м щIыхь зиIэ я журналист, тхакIуэ.
Поделиться: