ПсыщIэгъэлъадэм и махуэр гъэлъэпIэн хуейуэ ди къэралым япэу щагъэувар СССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и Президиумым 1976 гъэм накъыгъэм и 24-м къищта унафэм тетущ. Абы къызэрыщыгъэлъэгъуамкIэ, а Iуэхум пыщIа IэнатIэхэм гулъытэ хэха хуащI мэкъуауэгъуэм и япэ тхьэмахуэ махуэм.
Совет къэралым и унафэщIхэм щIыгулъым псы егъэгъуэтыным хуэфащэ унафэ тращIыхьу илъэс куэдкIэ къекIуэкIащ. Дызэрыт зэманми УФ-м и мэкъумэшыщIэхэм мы Iуэхум мыхьэнэ ин зэриIэм шэч къытрахьэркъым.
ПсыщIэгъэлъадэм и махуэр зэхъуэкIыныгъэхэм я лъэхъэнэм «ящыгъупщэж» пэтами, УФ-м и Президентым 2000 гъэм къищта унафэм ипкъ иткIэ абы «кърагъэгъэзэжащ». ИкIи мыр ди къэралым, нэхъапэхэми хуэдэу, мэкъуауэгъуэм и япэ тхьэмахуэ махуэм гъэ къэс щызэдаIэт мэкъумэшым епха, абы зи гуащIэ хэзылъхьэ псоми. Апхуэдэщ, зэрыгурыIуэгъуэщи, агрономхэр, инженерхэр, фермерхэр, щIым пыщIа IуэхущIапIэ зэмылIэужьыгъуэхэм я унафэщIхэмрэ IэщIагъэлIхэмрэ: механикхэр, гублащхьэдэсхэр, нэгъуэщIхэри.
ПсыщIэгъэлъадэм и махуэм хуэфащэ гулъытэ хуащI мэкъумэшым пыщIа IэнатIэхэм щыхуагъэхьэзыр университетхэм, академиехэм щезыгъаджэхэми, абыхэм я гъэсэнхэми, щIым нэхъ пыщIа къуажэхэм дэсхэми.
Зи гугъу тщIы IэщIагъэр зезыхьэхэм я къалэнщ щIыгулъым и фIагъэм кIэрамыгъэхуу, гъавэм и бэвагъым хагъэхъуэнымкIэ Iэмалу яIэр хузэщIагъэуIуэныр, къагъэсэбэп Iэмэпсымэхэр ягъэзащIэ лэжьыгъэм хуэхьэзыру сытым дежи щагъэтыныр, уэмрэ псыдзэмрэ хьэсэхэр щахъумэныр.
КъБР-м и Iэтащхьэмрэ и Правительствэмрэ я пресс-IуэхущIапIэм къызэритымкIэ, ди республикэм, къэралым и дэIэпыкъуныгъэкIэ, 2024 гъэ блэкIам къриубыдэу псы зыщIагъэлъадэ вапIэхэм иджыри гектар мини 5-м щIигъу къыщыхагъэхъуащ. Абы хыхьэ гектар мини 3,7-р щIэрыщIэу явэжахэм ящыщщ. Лэжьыгъэхэр зэрыщрагъэкIуэкIар «Къэрал зэхуаку кооперацэмрэ экспортымрэ» федеральнэ проектым щыщу «МэкъумэшхэкIыр нэгъуэщI къэралхэм» лъэпкъ пэхуэщIэр ди щIыналъэм зэрыщагъэзащIэмрэ зи гугъу тщIы IуэхумкIэ мыхьэнэшхуэ зиIэ программэу «Урысейм и псыщIэгъэлъадэ комплекс» жыхуаIэмрэ тетущ.
Мы пэхуэщIэхэр ди щIыналъэм зэрыщыпхагъэкIым къыхэкIыу, гъэ блэкIам псыщIэгъэлъадэм пыщIа лэжьыгъэхэр щагъэхъеящ ди республикэм и Прохладнэ, Бахъсэн, Лэскэн, Май, Тэрч районхэм. А Iуэхугъуэхэм хохьэ хьэсэхэм псыр ткIуэпс-ткIуэпсурэ зэлъэзыгъэIэс, уэшхыпсыр зэбгрызыгъэкI IэмэпсымэщIэхэр зыхуэчэмхэм деж зэрыщагъэувыр.
«2019 гъэм къыщыщIэдзауэ 2024 гъэр икIыху, Къэбэрдей-Балъкъэрым псы зыщIагъэлъадэ и щIыхэм иджыри гектар мин 35,5-рэ къыхэхъуащ. А лэжьыгъэм псори зэхэту сом мелардитIрэ мелуан 700-м нэблагъэ текIуэдащ. АбыкIэ дэIэпыкъуэгъуфIу къыщIэкIащ ««МэкъумэшхэкIыр нэгъуэщI къэралхэм», «Къэрал зэхуаку кооперацэмрэ экспортымрэ» проектхэр, - жеIэ КъБР-м мэкъумэш хозяйствэмкIэ и министр Сыжажэ Хьэсэн. - Мы зэманым ирихьэлIэу псыр ткIуэпс-ткIуэпсурэ къэзыутIыпщ IэмэпсымэщIэхэр щедгъэгъэуващ гъавэхэкI зэмылIэужьыгъуэхэм ирагъэубыда гектар мини 3,5-м, жыгыщIэ цIыкIурэ мэракIуэзехьэу илъэс бжыгъэкIэ зыщыгугъхэр щыхаса гектар мин 23,6-м. Гектар мини 4-м нэблагъэм псыр зэрылъагъэIэс кIэнауэхэр щыхедгъэшащ».
Зэрыщыту къатщтэмэ, ди республикэм и губгъуэ хьэсэхэм псыр лъэныкъуэ псомкIи зэбгрызыутхыкI Iэмэпсымэу 430-м щIигъу щагъэуващ. Абыхэм гектар мин 45-м нэблагъэм псыIагъэр щызэтраIыгъэ.
