Литературэ

Зубер и щхьэгъусэ Радэ унэлъащIэ лъапIэ и щыпэлъагъукъым. Ауэ и лIым зэхуихьэса ахъшэр и машинэм тримыгъэкIуадэ щIыкIэ къызэрыIэщIигъэкIыну Iэмалхэм хэдэм-хэдэурэ, къикIынуIакъым жиIэу гугъэ хихыжрэ пэт, зыщIэт тыкуэным цIыхубзитI щызэпсалъэу зэхихащ.  Я  макъри ягухэри апхуэдизкIэ утIыпщати, уажьэхэлъэну уасэ иIэтэкъым. «ЦIыхум фазэрыхэтыр фщыгъупщэжауэ ара!» - жиIэныгуу зызыгъэза Радэ   тIуми яIуплъэри...  ятекIуэн гукъыдэжыр фIэкIуэдащ. Зым адрейм иригъэлъагъуу арат сурэт зытриха и попугайхэр. ТIуми я  Iупэхэр зэрызэтежым фIыуэ зэрызэхущытыр уи фIэщ ящIырт.  ТIуми яIэт попугай.

Лъэпкъым къыддогъуэгурыкIуэ псалъэжьхэр. Абыхэм дунейр ягъэнахуэу, куэдым гу лъыуагъатэу, чэнджэщ пэлъытэ хъууэ, уагъэгупсысэу зэхэтщ. Куэду зэщхьэщокI ахэр, дауи. Хэт тхыдэм хокIуатэ, хэт зэманым бгъурытщ, яхэтщ хъыбар зиIэхэри, нэгъуэщIхэри. Псалъэжь зыбжанэ къызэпкърытхрэ деплъмэ…

ГушыIэ

УсакIуэщ, тхакIуэщ, журналистщ, публицистщ, критикщ, драматургщ Бещтокъуэ Хьэбас. И къалэмыр къызыхуищта псоми пэж зэрыхилъхьам ар лъагэ ищIащ. Псэмрэ напэмрэ я унафэм щIэту матхэ. Си гугъэщ усакIуэм пэж жиIэну сыт щыгъуи лIыгъэ къылъыкъуэкIын хуейуэ. Бещтокъуэр абыкIэ щапхъэщ. Ар цIыхубэм я гум зэрыдыхьэрэ куэд щIащ, и усэ сатырхэр зэпадзыж, и гухэлъ лирикэр щIалэгъуалэм я гум щагъафIэ. 2022 гъэм КъБР-м и Къэрал саугъэтым Литературэмрэ гъуазджэмкIэ и лауреат хъуащ Бещтокъуэ Хьэбас.

Узыгъэгушхуэщ апхуэдэ усакIуэ телъыджэ лъэпкъым зэриIэр. Иннэ и къалэмыпэм къыщIэкIа усэ бжыгъэншэхэм щыщу 200-м нэблагъэм композитор цIэрыIуэхэм макъамэ щIалъхьащ. Къэшэж Иннэ и япэ усэхэр «Юность» журналым къытехуэу щыщIидзам, ар илъэс 16 хъу къудейт. ИлъэситI дэкIри, 1962 гъэм, абы и япэ усэ тхылъыр, «Вольный Аул» зыфIищар, Налшык къыщыдэкIат. Мыгувэуи, и усэхэр зыщIэлъ уэрэдхэр радиокIэ къат хъуат. Зэрысабийрэ усэ тхыным дихьэха Иннэ насыпыфIэу зибжыжырт усыгъэ пшыхьхэм кIуэну къыщыхуихуэм. ГуащIафIэт, усакIуэ телъыджэт, псэ хьэлэлт.

ТхакIуэ, усакIуэ щэджащэ МэшбащIэ Исхьэкъ зыхэпсэукI лъэхъэнэм узэрыщыпсэум къыпхилъхьэ гушхуэныгъэм, и усэ сатырхэм гур зэригъэушэм, и тхыдэ романхэм укъызыхэкIа лъэпкъыр къузэригъэцIыхум, езыр уи цIыхугъэрэ и лъахэ уихьэху и псалъэ Iущхэмрэ тхылъыщIэхэмкIэ къызэрыбдэгуашэм си дежкIэ уасэ иIэкъым.

Адыгэ литературэм и классик ЩоджэнцIыкIу Алий къызэралъхурэ илъэси 100 зэрырикъур гъэлъэпIэным теухуа тхыгъэ куэд «Адыгэ псалъэм» къытридзауэ щытащ 2000 гъэм. Газетым и лэжьакIуэхэм тлъэкI къэдгъэнатэкъым ди тхакIуэ щэджащэм и гъащIэм и къекIуэкIыкIар сыт хуэдэ лъэныкъуэкIи къэдгъэлъэгъуэжын папщIэ, ар зыцIыхуу щыта, пыщIэныгъэ хузиIа цIыхухэр къэтлъыхъуэжрэ къэдгъэпсалъэу, я гукъэкIыжхэмкIэ ди газетеджэхэм ядэдгъэгуашэу. Сэри згъэхьэзырат тхыгъэ зыбжанэ.

Адэшхуэ-анэшхуэхэмрэ къуэрылъху-пхъурылъхухэмрэ яку дэлъ IэфIагъыр къыпхуэмылъытэнщ. Ахэр зэпызыщIэ лъагъуныгъэри адрей псоми хуэдэжкъым. И насыпщ адэшхуэ-анэшхуэ куэщIым къихъукIа сабийм. Пэжыр жыпIэмэ, апхуэдэхэр нэхъ гушхуауэ, куэдым хуэIущу къохъу. И анэшхуэм теухуа хъыбар, абы дилъэгъуа зы Iуэхугъуэхэм ящыщ и лъабжьэу, итхыжащ Джэдгъэф Беслъэн.

Мы фIэщыгъэм щIэту 2013 гъэм тхылъ къыдигъэкIауэ щытащ филологие щIэныгъэхэмкIэ доктор БакIуу Хъанджэрий. Совет лъэхъэнэм иужь илъэсхэм (1991 - 2012 гъэхэм) адыгэ литературэм зэхъуэкIыныгъэ зыбжанэ игъуэтащ. Ахэр къэзышар езы псэукIэм, жылагъуэ зэхэтыкIэм къыщыхъуа Iуэхугъуэхэрщ. Дэ зи гугъу тщIынур литературэ псоракъым, атIэ абы и жанр щхьэхуэхэу дунейпсо критикэм «юмор», «сатирэ» жиIэу хыхьахэрщ. Ахэр псори зэпкърыхауэ еджакIуэм и пащхьэ ирелъхьэ щIэныгъэлIым.

Критик, литературовед, щIэныгъэлI, филологие щIэныгъэхэмк1э докторщ, профессор, ЩIДАА-м и академик, КъБР-м щIэныгъэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ ХьэкIуащэ Андрей и гъащIэ гъуэгуанэр IуэхуфIхэмкIэ гъэнщIауэ щытащ.