АдыгэлI нэсым и щапхъэ

Актёр  цIэрыIуэ,  Урысей Федерацэм  и  цIыхубэ  артист  
Кукэнэ  Мурат  и  ныбжьыр  илъэс  70  ирокъу

Кукэнэ Мурат 1950 гъэм мазаем и 12-м Адыгэ Республикэм и Тохъутэмы­къуей жылэм, Кукэнэ Рашидрэ Зулихърэ я уна­гъуэм, къыщалъхуащ. Актёр хъуну щIалэм и адэ Рашид колхозым и председателу, иужькIэ ерыскъы комбинатым и унафэщIу щытащ. И анэ Зулихъ медицинэ колледжыр къиуха нэужь, сымаджэщым щы­лэжьащ. Мурат сабий са­дым щритым, и къуэм пэ­гъунэгъун папщIэ, абы уващ. Зулихъ сабий куэд игъэ­сащ, иджы ахэр адэшхуэ-анэшхуэ хъуами, фIыуэ къызэралъагъур наIуэу «тётя Зое»-кIэ къо­джэхэр. Рашиди Зулихъи Хэку зауэшхуэм ипэм ­къы­щыщIэдзауэ и кIэм нэсы­хукIэ хэтащ, я лIыгъэмрэ хахуагъэмрэ папщIэ да­мыгъэ лъапIэхэр къыхуа­гъэфэщащ. Ди жагъуэ зэрыхъунщи, и къуэм и ехъу­лIэныгъэхэм адэр ­хэп­лъэну иухатэкъым - ар пасэу дунейм ехыжащ.

Актёр IэщIагъэратэ­къым Рашид и къуэ закъуэр зыхуигъэхьэзырыр. Ауэ сабийр куэд еджэрти, абы щызыхищIэхэр и нэгумкIэ къигъэлъэгъуэныр зыхилъ­хьэ щыIэтэкъым. Тохъутэ­мыкъуей къуажэм дэт к­у- рыт еджапIэм щеджэрт Мурат, апхуэдэуи музыкэ щIэ­ныгъэми зыхигъэгъуазэрт. Ар и ныбжьэгъухэм нобэми  я нэгу щIэтщ нотэ папкэшхуэ, Чайковскэм и сурэт тету, иIыгъыу уэрамым ирикIуэу. Фортепианэм еуэу игъэсащ Краснодар къикIыурэ тхьэмахуэм тIэу къакIуэ егъэджакIуэм. Ебгъуанэ классыр къиухауэ Мурат и ныбжьэгъухэр щIыгъуу ТIуапсы нэс лъакъуэрыгъажэкIэ кIуэ­ри къэкIуэжауэ щытащ. Илъэс дэкIри, районым ту­ризмэмкIэ и командэ къы­хэхам хэту Фыщт къуршым дэкIыгъащ. Абы щыгъуэ зы­хуейм зи Iэр тезыгъэхуэ­фыну щIалэу зэрыщытыр наIуэ къызэрищIыфам пцIы хэлъкъым.
Курыт еджапIэр къиухри, Политехникэ институтым щIэ­тIысхьащ. Еджэн щы­щIи­дзащ химико-технологие факультетым шагъыр зыщI­хэр щагъэхьэзыр и къудамэм. АрщхьэкIэ илъэс ны­къуэ фIэкIа емыджауэ къы­щIэкIыжри, Адыгейм и къэ­рал педагогикэ институтым (АКъПИ) и филологие фа­культетым щIэтIысхьащ. А зэманым къыщыщIэдзауэ и ­гъащIэ псор зытриухуэну актёр IэщIагъэм пэгъунэгъу хуэхъуу хуежьат Кукэнэ Мурат. АКъПИ-м и филфакым щIэст гъуазджэр фIыуэ зы­лъагъухэр, творчествэм хуэпабгъэхэр, языныкъуэхэм и дежи ар я Iуэху нэхъыщхьэ яфIэхъуу. ЦIыху цIэрыIуэ куэд къыщIэкIащ а еджапIэм. Мурат абыхэм ящыщт, лъэныкъуэ куэдкIэ зэфIэкI зэриIэр наIуэ хъууэ. Псалъэм и хьэтыркIэ, бэнэным дихьэхри, а спорт лIэужьыгъуэмкIэ Мейкъуапэ школ къыщызэзыгъэпэща тренер Куэблэ Екъуб илъэс ны­къуэкIэ игъэсащ. ИтIанэ хьэлъэ къиIэту хуежьэри, ­къалэм и чемпион хъуащ.
Голубевэ Людмилэрэ Чэмокъуэ Эммэрэ пединститутым къыщызэIуахауэ щагъэлажьэ Шварц Е. и «Голый король» спектаклым и япэ ролыр - пащтыхь-адэм и образыр - щигъэзэщIащ. Мыгувэу бзэмрэ литературэмкIэ егъэджакIуэ хъуну студентыр театрым итхьэ­къупащ. Арати, и артист гъуэ­гуанэм щIидзащ, цIы­хубэм и пащхьэ зыр адрейм кIэлъыкIуэу къихьэу.
Студент театрым цIыхухэм ягу къинэжа роль куэд щигъэзэщIащ Мурат. Псом хуэмыдэжу къахэщырт Ильф­рэ Петроврэ я тхыгъэ­хэм къытращIыкIам хэта Бендер Остап, Балагановым, Лоханкиным, Пани­ковс­кэм я образхэр.
Дипломыр къратыжыным мазищ фIэкIа къэмынэ­жауэ, Кукэнэр ириджащ Адыгэ Республикэм и облисполкомым щэнхабзэмкIэ и управленэм и тхьэмадэ Хеишхуэ Ш. икIи ТеатрымкIэ, музыкэмрэ кинематогра­фиемкIэ Ленинград (иджы Санкт-Петербург) дэт къэрал институтым кIуэну Iэмал зэ­риIэр къыжриIащ. Абы щыгъуэ а еджапIэм щыIэт Адыгейм щыщ гуп икIи а курсым и унафэщIым зэ­фIэкI хъарзынэ зиIэ щIалэм и х­ъыбар зэхихауэ арат. Ленинград щеджэхэм зэрахыхьам, дерсхэр гъэщIэ­гъуэну икIи щIэщыгъуэу зэ­рекIуэкIым, къалэшхуэм и гъэщIэгъуэнагъым дихьэхыпащ Мурат, зыхуей дыдэр къызэригъуэтари псэкIэ зыхищIащ.
Адыгэ актёр студиер тыншу икIи фIыуэ еджэрт, институтым пщIэ къыщы­хуащIырт, фIыуэ къыща­лъагъурт. Студент спектаклу ягъэува «ДонКихот», «Свои люди - сочтёмся» лэ­жьы­гъэхэм еджапIэ теат­рым щеплъыр актёр фа­культетым щеджэхэм я ­за­къуэтэкъым, нэгъуэщI ­еджапIэхэм я студентхэми зы­къ­рагъэхьэлIэрт яфIэгъэ­щIэгъуэну.
1976 гъэм институтыр ­къаухри, зэкурсэгъухэм Мей­къуапэ къагъэзэжащ. Гуп зэкъуэтыр утыкум зэритынум и закъуэтэкъым зы­хуэхьэ­зы­рыр, гъащIэ гъуэ­гуанэм зэ­ры­Iыгъыу зэрырикIуэнуми хуагъэсауэ къы­щIэ­кIащ. А хабзэхэм тетт Адыгей театрым и утыкум къихьа Ку­кэнэ Мурати. «ДонКихот» (роль пщыкIущ зэуэ щигъэзащIэрт), «Свои люди - сочтёмся» (Подхалюзин и ролыр), «Юность актёра» (езыгъэкIуэкIым и ролыр) спектаклхэм хэтущ театр уты­кушхуэм япэу зэрихьар. Мейкъуапэ дэс нэхъыжь­хэми нэхъыщIэхэми, абы и хьэщIэхэми зэуэ театрыр я кIуапIэ хъуащ. ЗэфIэкI зыбгъэдэлъ актёр ныбжьы­щIэхэм зэуэ къахэщащ Мурат икIи шэч къытумыхьэу жыпIэ хъунущ нэхъыфI дыдэу ялъагъу артистхэм ящыщ зы зэрыхъуар. Езым  и утыку итыкIэ щхьэхуэ ­иIэжт, лъэпкъым и дежкIэ хъу­гъуэфIыгъуэшхуэу и зэчийр къызэрымыкIуэт. Абы и роль нэхъыфIхэм ящыщщ Тиль (Горин Г. «Тиль Уленш­пи­гель»), Хлестаков (Гоголь Н. «Ревизор»), Ушастый (Володин А. «Две стрелы»), Оргон (Мольер «Тартюф»), Хитрый (Дударев А. «Свалка») сымэ, классикэ, иджы­рей ­драматургием щыщ спек­таклхэм хэт лIыхъужь нэхъыщхьэхэр. Апхуэдэуи Мурат хэтащ адыгэ тхакIуэ­хэм я IэдакъэщIэкIхэм ­къыт­ра­щIы­кIахэм, докумен­тальнэ фильмхэм, япэ адыгэ художественнэ кином.
Театрым зэрыщылажьэм хуэдэурэ, зэман лей зэримыIэри лъэпощхьэпо мы­хъуу, Мурат яхуэзэрт цIыху гъэщIэгъуэнхэм, творческэ зэIущIэхэм, зэхуэсхэм кIуэрт. А зэпсэлъэныгъэхэм, Высоцкэм и уэрэдхэр гитарэ еуэурэ здыжиIэм, гупсысэ гъэщIэгъуэнхэр къы­хуэ­кIуэрт, гъащIэм и зэхэ­лъы­кIэм­рэ гъуазджэм и унэ­тIы­ныгъэ щхьэхуэхэмрэ ехьэлIа еплъыкIэщIэхэр къэунэ­хурт. Арагъэнщ цIыхур цIыху щIыжщ щIыжаIэр. Езым хуэдэ цIыхухэм епсалъэ­кIэрэ и зэфIэкIым хэхъуэрт, сценэ образ гъэщIэгъуэнхэр театр утыкум щызэфIи­гъэу­вэным хэкIыпIэ хуэхъурт. ТхакIуэхэмрэ усакIуэхэмрэ       я Iуэху еплъыкIэхэм къы­хэ­кIауэ жыпIэ хъунущ Мурат и драмэ тхыгъэхэр. Апхуэдэу дунейм къытехьащ Къуии­ныкъуэ Налбийрэ Кукэ­нэмрэ зэдатха «СыныволъэIу, сы­щIэфлъхьэж…» пье­сэ ­хъарзынэр. Адыгей ­театрым бгъущI гъэхэм Мурат къы­щызэIуиха «Эксперимент» театрым щагъэуват ар.
Гулъытэ хэха зыхуэщIыпхъэ Iуэхущ адыгэм игъащIэм къыдэгъуэгурыкIуэ джэ­гуакIуэр утыку къы­зэ­рыришэжам. Зэштегъэум къыдэкIуэу, цIыхубэм и дунеймрэ зэхэщIыкIымрэ къэ­зыгъэлъагъуэ щапхъэу зэ­ры­щытри наIуэ къищIыфащ абы.
Театр утыкуми телевиденэм и лэжьыгъэми щи­щIам нэмыщI Мурат и зэ­фIэкI щигъэлъэгъуащ игъэ­зэщIа монологхэм. ЦIыху къэс и гъащIэ гъуэгуанэм дригъаплъэкIэрэ, абы хэIущIыIу ищIыфащ куэдым я дуней еплъыкIэрэ я зэ­хэ­щIыкIрэ. ЖыпIэнурамэ, сыт хуэдэ унэтIыныгъэ зримып­щы­тами, и лъагъуэ къыхимы­науэ, ауэ сытми игъэзэщIэн щхьэкIэ утыку кърихьауэ ­зы лэжьыгъи хэткъым. Абы ­къегъэлъагъуэ Кукэнэм къы­далъхуауэ зэчий зэрыбгъэдэлъыр, лъэныкъуэ куэ­дымкIэ зэфIэкI къызэ­ры­мы­кIуэ зэриIэр.
Кукэнэ Мурат зыхэта спектаклхэр, къанэ щымыIэу, къытхуебжэкIынкъым, ауэ нэхъ гукъинэжхэм ящыщ зыбжанэм я цIэр къитIуэнщ. Апхуэдэщ, псалъэм папщIэ, Шекспир В. и «Отелло», Мольер Ж. и «Тартюф», Къуииныкъуэ Н. и «Пщы-оркъ зау», Володин А. и «Ящерица», Чехов А. и «Иванов», Сароян У. и «В горах моё сердце», Гоголь Н. и «Игроки», Горин Г. и «Геростат» спектаклхэр, «Тёща» филь­мыр (продюсерри роль нэхъыщхьэр щызыгъэзэщIари езыращ), «Блок-пост», «Своя чужая жизнь» (режиссёрыр Рогожкин А.), «Карусель» (Никифоров О.), «Печорин» (Кот А.), «Группа «Зета» (Татарский В.), «Актриса» (Говорухин С.) художественнэ фильмхэмрэ сериалхэмрэ.
Утыкум щиIэ ехъулIэныгъэхэм къадэкIуэу, Мурат нэгъуэщI IэнатIэхэми пэрытащ. Псалъэм папщIэ, ар Адыгейм ЦIыхубэ щэнхабзэмкIэ и центрым илъэс ­зыбжанэкIэ и унафэщIу ­щытащ. 2006 гъэм къыщы­щIэдзауэ 2017 гъэ пщIондэ Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ театрым и режиссёр нэхъыщхьэу лэжьащ. Дэнэ щыIами, зыхэт гупым и ­лъагъуныгъэрэ и пщIэрэ ­къилэжьу апхуэдэщ Кукэнэр. Иджыпсту театрым и труппэм хэтщи, роль щы­мыщIэ, IуэхущIапIэм зи зэ­фIэкIым хуэныкъуэ цIыхущ. Иужьрей зэманым къе­хъулIа Iуэху инщ Булгаковым и «Кабала святош» спектаклым  Мольер и ролыр зэ­рыщигъэзэщIар.
Актёр гъуэзэджэм теухуа тхыгъэм и кIэухыу сыхуейщ къыхэзгъэщыну: театрым и лэжьакIуэхэм ящыщу Адыгейм Кукэнэ Мурат и за­къуэщ «Урысей Федерацэм и цIыхубэ артист» цIэ лъапIэр зезыхьэр. Ар пщIэшх­уэщ, ауэ хуэфащэ дыдэуи къыфIащащ. Адыгэ хэхэс­хэр щыпсэу къэралхэм ­концертхэр щитащ, адыгэлI нэсу зэрыщытым и нэ­щэнэу. «Сэ сыкъызыхэкIа си лъэп­къым сырейщ» щы­жи­IэкIэ, а псалъэхэм егъэ­леиныгъэ лъэпкъ хэлъкъым.

ЩХЬЭЛАХЪУЭ Светланэ, театрым и критик. Мейкъуапэ
Поделиться: