Жылагъуэ

   Зауэ гуащIэ куэд я нэгу щIэкIащ адыгэ лъэпкъхэм. Ди тхыдэм щыгъуа­зэм ещIэ ди лъахэм и псэм къещэ зэрыпхъуакIуэхэм адыгэхэр зы махуи зэрамыгъэтыншар - я хуитыныгъэмрэ я хэкумрэ папщIэ лъы ягъажэ зэпытащ адыгэхэм курыт лIэщIыгъуэхэм къыщы­щIэдзауэ.

Бэрбэч ХьэтIутIэ и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым и медицинэ колледжыр (унафэщIыр Пщыбий Светланэщ) сыт щыгъуи цIэрыIуэщ ирагъэкIуэкI егъэджэныгъэ лэжьыгъэшхуэмкIэ, ягъэхьэзыр IэщIагъэлIхэмкIэ, гъэсэныгъэм епха Iуэхугъуэ купщIафIэхэмкIэ. ЩIалэгъуалэр  адыгэм и къекIуэкIыкIам, и щхьэм кърикIуа гуихым, игъащIэми  къыддекIуэкI лъапIэныгъэхэм хуэущииным, лъэпкъ  гъэсэныгъэ яхэлъхьэным хуэгъэпсат колледжым иджыблагъэ щекIуэкIа  зэхуэсыр. Ар епхат Адыгэхэм я щыгъуэ-щIэж махуэм.

– И-и-пчхи-и! И-и-и-пчхи-и!

Жей псыIэм хэт мэз лъахэр къыдэскIэу зыгуэр къепсащ. Мэз адакъэр щIэлъэтщ, и щхьэ псыгъуэ цIыкIур игъэкIри, бзииху щхьэукъуам и къудамэ нэхъ лъагэм зыдридзейуэрэ:

Кавказ зауэжьым и нэпкъыжьэ зытелъхэм ящыщщ Къумыкъу Мамдухь. Ар Сирием и КъунейтIрэ куейм хыхьэ Хъышней къуажэм къыщалъхуащ. Абы дэт курыт еджапIэр къиухри, Дамаск муслъымэн диным щыхурагъаджэ институтым, итIанэ университетым и щIэныгъэм щыхигъэхъуащ. 

Прохладнэ районым щыIэщ адыгэ къуажэ цIыкIу, ПсыншокъуэкIэ еджэу. Жылэр щитIысыкIар щIыпIэ зэгъщ. Я щIыр сэтейщ, езы къуажэр Къэрэгъэшрэ КъалэкIыхьымрэ ухуэзышэ асфальт гъуэгушхуэм пэIэщIэщи, сабэмрэ Iэуэлъауэмрэ цIыхум ялъэIэсыркъым. Налшык къалэ уикIыу абы удыхьа нэужь, кIуэаракъэ, жэнэт щIыналъэу къыпщохъу: щхъуантIагъэр щыкуэдщ, я уэрамхэм машинэ щIагъуэ щызекIуэркъым. А жылэм и нобэм, абы дэсхэм я псэукIэм тедгъэпсэлъыхьыну зыхуэдгъэзащ къуажэ администрацэм и тхьэмадэ Къарэ Адмир.
 

 Накъыгъэм и 21-м Истамбыл къыщыдэкI газетхэр гъэ къэси топсэлъыхь кавказ лъэпкъхэм я щхьэ кърикIуа насыпыншагъэм. Илъэс зыбжанэ ипэ «Дуния» газетым и зы напэкIуэцI триухуащ Кавказ Ищхъэрэм щыщ лъэпкъхэр Анатольем къызэрыщыхута щIыкIэм, насыпыншагъэрэ хэщIыныгъэшхуэрэ къэзыхьа зауаем адыгэхэр зыхидза бэлыхьым профессорхэм, хасэ тхьэмадэхэм хуаIэ еплъыкIэхэм. Фи пащхьэ идолъхьэ абыхэм ящыщхэр.

Кавказ зауэр зэрекIуэкIар, къэхъеин хуей щIэхъуар, абы щызэрахьа гущIэгъуншагъэр зыхуэдэр тэмэму къэгъэлъэгъуэжа хъуауэ къэслъытэркъым сэ. Сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, дэ, адыгэхэм, а лъэхъэнэм тхыбзэ диIакъым. Ди нобэрей тхыдэджхэр икIэм нэсу щыгъуазэкъым а лъэхъэнэм пащтыхьыгъуэм зэрихьа политикэм. Дэ иджыпсту дызэджэр совет властым игъэува гупсысэкIэм и жыпхъэм изагъэу ятхыжахэрщ. 

Бэрбэч ХьэтIутIэ и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым ХимиемкIэ IV Урысейпсо диктантыр иджыблагъэ щатхащ. Абы хэтащ КъБКъУ-м химиемрэ биологиемкIэ и ннститутым и егъэджакIуэхэр, щIэныгъэлIхэр, студентхэр, курыт щIэныгъэ щызрагъэгъуэт IуэхущIапIэхэм щылажьэ егъэджакIуэхэр. Апхуэдэу Iуэхум къыхыхьащ химиемрэ биологиемкIэ ябгъэдэлъ щIэныгъэр здынэсыр къэзыпщытэжыну хуейуэ а унэтIыныгъэхэр зыфIэфIхэри.

Нобэрей топджэгуркъым зи гугъу сщIынур. 1965 гъэм ди «Спартак» дунейнэхум РСФСР-м пашэныгъэр щиубыдауэ щыщытам щыгъуэ къэхъуа тIэкIущ. Топджэгу Iуэхуи зесхуэркъым, абы къыщыхъуа гуэр сигу къэкIыжауэ аращ.

ЗэрытщIэщи, хамэ къэралхэм адыгэ куэд щопсэу, дэтхэнэри щхьэусыгъуэ зэхуэмыдэкIэ и щIыналъэ икIауэ. Хэти XIX-нэ лIэщIыгъуэм и нэщIэбжьэкIэ нэгъуэщI къэралхэм къыщыхутащ, хэти насып лъыхъуакIуэ е лэжьакIуэ ежьащ.
Ди тхыгъэм дыщытопсэлъыхь Португалием щыпсэу ди лъэпкъэгъухэм.