Генетикэ
Дунейм цIыхуу тетыр расэ зэмылIэужьыгъуэу зэщхьэщедз, зэрытщIэщи: европеиднэ, негроиднэ, монголоиднэ, американоиднэ, австрало-веддоиднэ, къинэмыщIхэри. Дэтхэнэри иджыри къудамэ зыщыплIу зэщхьэщокIыж. Ауэ, цIыхур лъагэмэ, и нэкIур бгъуэмэ, натIэ лъагэмэ, и нэпкъпэпкъыр къишарэ и жьэпкъыр хуэпсыгъуэмэ, пэ къуаншэмэ, нэ фIыцIэрэ щхьэц фIыцIэмэ - абы щхьэкIэ европеиднэ расэ, е «кавказ лIэужьыгъуэ» жаIэ. Апхуэдэ нэкIу зэхэлъыкIэр къыщыхагъэщхьэхукIкIэ, ар Кавказым щрапхакIэ, а щIыналъэм щыпсэу лъэпкъхэр къызытехъукIахэр лъэщу, ину, быдэ гуэру къыщIэкIынщ, я теплъэр нобэм къыщысыфакIэ.
КАВКАЗ лIэужьыгъуэм хеубыдэ адыгэхэр, куржыхэр, осетинхэр, лезгинхэр, къэрэшейхэр, ингушхэр, къинэмыщIхэри. КIэщIу жыпIэмэ, лъэпкъ 50-м нос ахэр.
Бзэм утепсэлъыхьми, Кавказым щыпсэу лъэпкъхэм я бзэхэр индоевропей, тырку, кавказыбзэ жиIэу зэхэлъщ. Индоевропейм иропсалъэ осетинхэр, ермэлыхэр, хьэмшэрийхэр. Кавказыбзэм – куржыхэр, адыгэхэр, абазэхэр, ингушхэр, шэшэнхэр, авархэр, лезгинхэр. Тыркубзэм – азербайджанхэр, балъкъэрхэр, къэрэшейхэр, къумыкъухэр, нэгъуейхэр, тыркухэр.
Мыбы укъипсэлъыкIмэ, Кавказым щыпсэу лъэпкъ цIыкIухэм щхьэж и тхыдэ, и бзэ иIэжщ, зыкIи зэтемыхуэу. Ауэ, сыт ДНК-генеалогием жиIэр абы теухуауэ? Хэт ахэр къызытехъукIар, псалъэм папщIэ? Ахэр сыткIэ зэгухьэрэ? Мис а упщIэхэм я жэуапым дыщылъыхъуэнщ мы тхыгъэм.
Илъэс мин бжыгъэ ипэкIэ Кавказым щыпсэуа лъэпкъхэм я щэнхабзэр къэзыгъэлъагъуэ кхъэлъахэ зэмылIэужьыгъуэхэр щIыпIэ-щIыпIэкIэ къыщагъуэтыж. Абыхэм нэхъыжь дыдэу яхэтыр кавказищхъэрэ культурэращ (ди эрэм илъэс 6500 - 5500-рэ ипэкIэ узэIэбэкIыжмэ щыIар). Нобэрей Адыгэ Республикэмрэ Къэрэшей-Шэрджэсымрэ нэхъыбэу къыщагъуэтыж мы культурэм и щIэинхэр. Ар тIэкIу-тIэкIуурэ мейкъуапэ культурэм (ди эрэм илъэс 5200 - 4300-рэ ипэкIэ) къыхохьэж. Мы культурэм и щIэинхэр гъуэгу псыгъуэ кIыхьу хы ФIыцIэм къыщыщIэдзауэ Шэшэн Республикэм нэс къыпхокI. Мыбдеж къыхэгъэщыпхъэщ, зы культурэр къезыхьэжьа лъэпкъым къыкIэлъыкIуэ культурэр пищэж мыхъуу, нэгъуэщI щIыпIэ жыжьэхэм къикIа лъэпкъ къыхыхьэу зэрыщытар. Кавказ культурэхэм хамэхэр щэ къыхэIэбащ. Псалъэм папщIэ, илъэс 7000 - 6500-кIэ узэIэбэкIыжмэ, Месопотамием, КъуэкIыпIэ Гъунэгъум, Анадолэм къикIыу, цIыху куэд къэIэпхъуауэ щытащ Кавказым. ИщхъэрэкIэ, Поволжьем, къикIыу индоевропеибзэкIэ псалъэ, Iузэв-днепр культурэ, R1b гаплогруппэ ген зезыхьэхэ эрбинхэр къэкIуащ. ИужьыIуэкIэ, илъэс 4600 - 4500-кIэ узэIэбэкIыжмэ, къобэн культурэр нобэкIэ зэрытцIыхум хуэдэу къэзыгъэщIа, индоевропеибзэкIэ псалъэ, R1a гаплогруппэм хиубыдэ геныр зезыхьэ лъэпкъыр къэIэпхъуащ.
Абыхэм лIахэр зэрыщIалъхьэ щIыкIэр зэщхьтэкъым, аращ культурэ зырыз зэрыщыщыр къызэращIа щIыкIэри. Кхъэм къыщагъуэтыжа хьэдэ къупщхьэхэм я генетическэ анализ ирагъэкIуэкIа нэужь, къахутащ мейкъуапэ культурэм и пэкIэ щыIа лъэпкъым я цIыхухъухэр эрбину зэрыщытар, R1b ген зэрахьэу. Ахэр ищхъэрэкIэ къикIат. ИужьыIуэкIэ къэунэхуа мейкъуапэ культурэр къэзыгъэщIа цIыхухэр арий расэм щыщт, R1a ген зэрахьэт, езыхэри Месопотамием къикIат.
R1a зезыхьэхэр иджырей Германием и щIыпIэм щыпсэуащ, абыхэм я хьэдэ щIэлъхьэкIэмрэ мейкъуапэ культурэр къэзыгъэщIа, Кавказым щыпсэуа лъэпкъхэмрэ я дауэдапщэхэр зэщхьт – я лъакъуэхэр щIэупщIарэ ижьымкIэ телъу хьэдэр щIалъхьэрт. Хьэдэр гууэщIу зыгъэтIылъу щытар сыт хуэдэ лъэпкъми наIуэкъым, ауэ ахэр G2a е J2 гаплотипыр зезыхьэу щыта лъэпкъ гуэру хуагъэфащэ.
Кавказым лъэпкъ зэмылIэужьыгъуэ куэд щыпсэуауэ, аузхэм лъэпкъ зэщымыщхэр дэсу, я бзи, я хабзи щхьэхуэу къыпщохъу. Ауэ ДНК-генеалогием теухуауэ, ар пэжкъым, Кавказым щыпсэу лъэпкъыгъуэ бжыгъэншэхэр къызытехъукIар лъэпкъ зытIущщ. Дауэ-тIэ, псалъэм папщIэ, лъэпкъ зытIущым I50-рэ къызэрытехъукIынур жыпIэмэ, абы и жэуапри генеалогием хэлъщ. ЦIыхухъум и митохондриальнэ ДНК-м и ныкъуэм езыр-езыру зехъуэж, нэгъуэщIу жыпIэмэ, «мутацэ» къыщокIуэкIри, абы и щIэблэр лъэпкъыщIэу къэунэхункIэ мэхъу! А мутацэхэри кинетикэм и хабзэ гуэрхэм тету къокIуэкI.
Гаплотип жиIэмэ, хромосомыр зэрызэхэлъ геным и ухуэкIэ къикIыу аращ. Абы къегъэлъагъуэ лъэпкъыгъуэхэр къызытехъукIыжа пасэрей лъэпкъ нэхъыщхьэм и ныбжьыр. Псалъэм папщIэ, G2aIaI гаплотипыр куржыхэм, осетинхэм, адыгэхэм, абазэм яIэщ. Абы къокI мы лъэпкъыгъуэхэр зы пасэрей лъэпкъыжьым къыхэкIауэ зэрыщытыр. Процент бжыгъэкIэ къыубжмэ, куржыхэм - 32, осетин-дигорхэм - 55, осетин-иронхэм - 72, абазэм - 27, адыгэм - 14 мэхъу. Процент бжыгъэкIэ хэт нэхъ мащIэщ, хэти нэхъыбэщ. Ауэ абы къикIыркъым, псалъэм папщIэ, осетин-иронхэр нэхъ лъэпкъ къабзэу, атIэ, мы лъэпкъхэр къызытехъукIа я адэжьыр Осетием нэхъ кIасэу къэкIуауэ, геныр иджыри «зэIащIэну» хунэсакъым жиIэуращ. Арамэ, Кавказым ис лъэпкъхэм уахэплъэжмэ, адыгэр псом нэхърэ нэхъыжьу, пасэрей зэман жыжьэм адэжьым япэу къытехъукIа лъэпкъри арауэ жыпIэ хъунущ. Адыгэр къызытехъукIыжа лъэпкъым и ныбжьыр къахутащ генетикхэм - илъэс 11500-рэ ирокъу!
КъедбжэкIа псори зэхуэпхьэсыжмэ: Кавказым щыпсэу лъэпкъыгъуэ бжыгъэншэхэр лъэпкъ зытIущым къатехъукIащ; адыгэ лъэпкъыр псом нэхърэ нэхъыжьщ; ар къызытехъукIа лъэпкъыр ди эрэм илъэс мини 7 - 6-кIэ ипэкIэ Месопотамием къикIри, мыбы къэIэпхъуащ; абы ипэIуэкIи илъэс мини 5-кIэ Месопотамием щыпсэуащ.
Нобэрей адыгэхэр, зэрыгурыIуэгъуэщи, лъы зэхэлъадэ бжыгъэншэхэм я бынщ, адрей лъэпкъхэми хуэдэу. НобэкIэ ди гаплогруппэр G2a3b1a1b1-щ. G2a-м къудамэ куэд иIэщ, къыхэIэба геным, лъым теухуауэ. G2a1-р къуэкIыпIэ адыгэхэм, осетинхэм, къэрэшейхэм зэхуэдэу яхэлъщ. R1a-р урыс лъэпкъым и дамыгъэщ.
Мыбдеж ди гъунэгъу урысхэми тепсэлъыхьыпхъэу къысщохъу.
Урыс лъэпкъыр къызытехъукIам теухуауэ зэгурымыIуэныгъэ нэхъыбэ къызэрыкIа щыIэу къыщIэкIынкъым. Языныкъуэхэм жаIэ «урыс» лъэпкъ щымыIэххэу, адрейхэм урысхэр финнхэм къатехъукIауэ хуагъэфащэ, ещанэхэм «урысым уесэбауэмэ, тэтэр къыщIэщынущ» жаIэ.
МГУ-мрэ Гарвардрэ я профессор, Клесов Анатолий абы теухуауэ жиIэр мыращ:
- А упщIэм и жэуапыр зыми ищIэркъым. Сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, лъабжэ зырыз зиIэ лъэпкъыгъуэ бжыгъэншэу зыхэлъщ урысыр. Ауэ хьэкъыр зыщ - урысхэри, белорусхэри, украинхэри, полякхэри къызытехъукIар славянхэращ. Славянхэр гаплогруппи 3-у зэхэлъщ. Ауэ, а щым ящыщу тепщэр R1a къудамэращ. ЕтIуанэ группэр 12a-ращ. Процент бжыгъэкIэ 15 - 20 ирокъу. А гаплогруппэр нэхъыбэу здэщыIэр Сербие, Хорватие, Босние, Словение, Черногорие, Македоние хэкухэращ. Ещанэ пкъыгъуэу урысым яхэлъыр - N1c1-ращ (Литва, Латвие, Эстонием щытопщэ). Урысхэм процент 14 тхэлъщ. «Урысым уесэбауэмэ, тэтэр къыщIэщынущ» жаIэурэ, адрей лъэпкъхэр къытщIонакIэ, ауэ ари пэжкъым. Уеблэмэ тэтэрхэм урысылъ нэхъыбэу яхэтщ. Монгол лъэужь тхэмылъыххэуи жыпIэ хъунущ. R1 группэм хиубыдэ къуэкIыпIэ славянхэр арий расэм и щIэблэу къалъытэ. Урысхэр къыздиIэпхъукIар дэнэ жыпIэмэ, «къабзэу» къалъытэ къуэкIыпIэ урысхэр Балканым къиIэпхъукIри, трипольскэ археологическэ культурэр къагъэщIащ. Урысхэмрэ украинхэмрэ я хромосомхэр бджымэ, зэщыщщ, зыкIи зэщхьэщымыкIыу. Пэжщ, Львов N1c1 группэр къыхохьэ. Езы украин генетикхэм я къэхутэныгъэхэр пцIыщ, абыхэм жаIэр щIэныгъэм зыкIи екIуалIэркъым.
