Тележурналист Iэзэу щыта ГъукIэлI Исуф (Юрэ) Цацым и къуэм «Шы лъэмакъ жылэ» зыфIищу 2007 гъэм Абхъазым и къалащхьэ Сыхъум къыщыдигъэкIа и тхылъым къитхыжащ.
ЩIымахуэм ди Дадэ щакIуэрт, ауэ, дапхуэдизрэ абы семылъэIуами, зэи сыздишэртэкъым. «Уэ, лIы къарэ къафэрей, фоч пIыгъыу бланэм укъалъагъумэ, бгъэщтэнщи псори зэбгрыбгъэжыжынщ. Сыт итIанэ си щакIуэгъухэм къебгъэщэкIужынури яжезбгъэIэжынури?» - жиIэрти, гушыIэкIэ зыщхьэпригъэIукIырт.
Гъатхэрат си тхъэгъуэм щыщIидзэр: Дадэ дэнэ кIуэми сыздишэрт. Мэзыр сытым дежи дахэщ, ауэ бжьыхьэм хуэдэу зэи хъуркъым, Алыхьым плъыфэу къигъэщIауэ хъуамкIэ егъэщIэращIэ.
Апхуэдэ мэз дахэм и лъабжьэм псынэ цIыкIу къыщыщIэжым и деж ди удз хущхъуэхэр зэдгъэзэхуэжыну, тIэкIуи зыдгъэпсэхуну зэгуэр дыкъыщыувыIат. Дадэ къысхуишия чыржын ныкъуэр къеIысхри, кхъуейм сыщыIэбэм, «щхъыщхъ-щхъыщхъ-щхъыщхъ» - зыгуэрым тхьэмпэ гъуахэр зэхигъэщхъыщхъэу, къудамэхэр зэхикъутэу зэхызохри, си щхьэр къэсIэтрэ сыплъэмэ, - уэдыдыд! – дэ тпэмыжыжьэу кхъужьеижь щIагъым хъупэщыпэу зы мыщэшхуэ щIэту къызолъагъу. Сурэту фIэкIа игъащIэм мыщэ зымылъэгъуа сэ, сыкъащтэри, си псэ тIэкIур си лъэдакъэпэм кIуэжат. Дадэ, мыщэр си япэ къызэрилъэгъуар сымыщIэу, сызэрышынари щIэсхъумэжын си мураду, зыхузогъазэ:
- Дадэ, уэ мыщэ… мыщэ дыдэ псэууэ плъэгъуа?
- Мыщи? Мыщэ зымылъэгъуа щыIэ? – сызэрышынам гу лъитащи, нэхъри симыгъэшынэну, къызэбзэджэкIыу, мэгушыIэ. – Ди хьэ Мыщэ-зы, сурэтуи…
- Аракъым сэ жыхуэсIэр-псэууэ…
- Псэууи слъэгъуащ.
- Ущышынэркъэ уэ мыщэм?
- Сыт мыщэм ущIыщышынэнур? Абы нэхъ узыщымышынэнрэ нэхъ угъурлырэ хьэкIэкхъуэкIэм яхэткъым. И гугъу умыщIи, дунейр къутэху уи гугъу къищIынукъым икIи къоIусэнукъым, - жи дадэ.
ИгъащIэм мыщэ сымылъэгъуар нобэ солъагъу. Абы ищIыIужкIэ, нэхъ телъыджэжри мес: мыщэр цIыхум хуэдэу жыгым допщей, мо кхъужьей жыгышхуэм.
- Дадэ, Дадэ, модэ, модэ, мо мыщэжьым ищIэм еплъыт! - и джанэкIэм зыкIэрысщIауэ соIущащэ.
Дэ дыкъыфIэмыIуэхурэ хъымпIари дыкъимыщIу, мыщэр жыгым допщейри, тыншу мэтIысри, кхъужьейр къеудын, кхъужьыр куэду къолъэлъэх. «Мис иджы сышхэнщ, кхъужь IэфIкIэ зызгъэтхъэжынщ» жыхуиIэу, мыщэр къопщыхыж. Абы хэту, къыздикIари къыздихуари къыпхуэмыщIэу, уафэм къехуэхам хуэдэу, кхъуэ бын абдеж къыщохутэри, мыщэжьыр жыгым къепщыхыжыху, епIэщIэкIыу машхэ, мыщэм гугъу зригъэхьу къиудына кхъужьыр щыщ къамыгъанэу зыIуралъафэ, зэщIабзаери, макIуэ-мэлъей, щхьэхьу мэзым щIолъэдэж.
Мыщэр жыгым къопщыхыжри – кхъужь лъэпкъ щIэлъкъым, къэхъуар къыгурымыIуэу, гъумэтIымэурэ аргуэру жыгым допщеижри къеудын. Кхъуэ гупыр къосыжри, кхъужьыр аргуэру яшхри, загъэбзэхыж.
Къэгубжьауэ, фIыуэ иудыну жыгым псынщIэу къепщыхыжа щхьэкIэ, мо «джаурхэр», къыпэплъэу зыщIыпIэ къуэсагъэнти, къэсщ аргуэрыжьуи, мыщэм и кхъужь тIэкIур зыIурадзэри щIэпхъуэжащ. Ирихужьэри -ялъэщIыхьакъым. Жыг щIагъым къигъэзэжу, цIыхум хуэдэу, и пхэ лъакъуитIымкIэ къызэфIэуварэ тхьэусыхэу, гъуахъуэу ар къыщыувам, апхуэдизу сигу щIэгъуати, жыгым сыдэкIуейуэ кхъужь тIэкIу щхьэ къыхупызмычрэ, жысIэрт икIи къыхупысчынут, Дадэ мыхъуатэмэ.
«Ар къайгъэншэми, хьэкIэкхъуэкIэщ, хэт ищIэрэ абы и гум илъыр», - жиIэри, идакъым. «Мыдэ зэ фыкъысIэрыхьэнкъэ, сэ фэ фхуэфI сыхъунщ!» - жиIэ хуэдэ, къэгубжьауэ и щхьэ гъумыжьыр щIиупскIэрт, жыгым еувэлIауэ кхъужьеижьыр ифыщIырт, къуэщIийхэр лъейуэ.
Мыщэ губжьам деплъу дыщытащ, мэзым хыхьэжу и гъуахъуэ макъыр зэхэдмыхыж хъухукIэ. «НакIуэ, ЛIыхъурей, ди гъуэгу хэдгъэщIмэ нэхъыфIщ», - жеIэр Дади, дыкъожьэж.
Махуэр хуабэти, мэзым дыщIэтурэ, къуэ кIуэцIхэм нэхъ зыдэддзэурэ дыкъыздэкIуэм, зы бажэ си гъунэгъубзэу къыхэжри си псэр Iуихати, сыкъащтэу сыщыджалэм, «щакIуэ нэкIуэну жеIэр бажэм ишх пэтам», - жиIэу, Дадэ къысщодыхьэшх.
Хуабэт махуэр. Апхуэдизу хуабэти, дыгъэ жьэражьэм и бзий пщтырхэм далыпщIырт, мэз Iувми хуэмыубыду. Дэ апщIондэхукIэ, зэрыжысIауэ, къуэ кIуэцI щIыIэтыIэхэм зыдэддзэрт. Куэд дыди къэдмыкIуауэ, кхъуэ шыр зэрыгъэкIий макъ зэхыдохри дыкъызэтоувыIэ, дызэщIодэIукI. Доплъэри, ди гъунэгъубзэу кхъуэ быным загъэпскIри шэдым хэлъщ, я анэри я гъусэщ. «Мыщэм къиудына кхъужьымкIэ затIыжауэ, иджы загъэпскI, мэтхъэжри хэлъщ», - жи Дадэ. Iейуэ «мэтхъэж», а шэдым псы итыххэтэкъым – хьэшытIэтIщ. Абы тхъэгъуэ лъэпкъ хэслъагъуэртэкъым сэ. «А ятIэр фIыуэ зыщахуауэ, дыгъэм къыхохьэжри загъэгъущыж, ар сыт щхьэкIэ?» - сыпIащIэу Дадэ соупщI. «Тегъухьмэ, - жи Дадэ, - аргъуеймрэ гъудэмрэ я ней къысщыхуэ, жаIэри йожьэж… Плъагъурэ, кхъуэрэ пэт акъыл яIэщ!»
Абы хэту, кхъуэ быным зыщагъэпскIым и щхьэм зы мыщэжь къытохутэ. Сеплъыпэмэ, нышэдибэрей мыщэжьырщ. КъэсцIыхужауэ: «Сэращ, сэращ ар япэ къэзыцIыхужар! Къэзылъэгъуар! – зэкIэлъызогъэпIащIэ. – Дадэ, Дадэ, мор плъагъурэ… Дэнэ уздэплъэр? АбыкIэкъым! Мес нышэдибэрей мыщэжьыр, еплъыт!» - согуфIэ.
Кхъуэ быным я Iэуэлъауэ щызэхихым, мыщэр бгыщхьэм къытоувэри къоплъых. И кхъужьыр зышха кхъуэ быныр къыщилъагъум, «ахьа-а, сэ иджыпсту фхуэфI сыхъункъэ!» - жиIэ хуэдэ, мэзым хопщхьэж, абы игу илъ псор хэт ищIэнт…
Мыщэр мэзым щыщIыхьэжым, дэри дежьэжыну дыхуожьэ, ауэ абы хэту мыщэжьыр мэзым къыхэпщыжу къыдолъагъу. «Мыр сыт мыбы къилъэфри?... Уэлэхьэ, ЛIыхъурей, мы уи ныбжьэгъужьым зыгуэрхэр и мурадым», - жеIэ Дади, дрегъэтIысэх.
Зы къудамэ закъуи темытыжу зы жыгыжь бгыщхьэм кърилъэфэлIауэ, мыщэжьым щыхупIэмкIэ ар къегъэкIуатэ. Жыгыр къэпкIщ, мо мыщэжь бэлэрыгъам къыкIэщIэуэри гъуахъуэу кърегъэщэтэх. ЗызыгъэпскIыу шэдыпсым хэлъ кхъуэхэм къахохуэ, нэхъ Iеижу бэлэрыгъар мыдрейхэрати – кIийуэ зэбгрож. Мыщэжьыр, къеIунщIар къыгурымыIуэу, къыщылъэтыжауэ, Iэдакъэ жьауэ ещIри, гъуахъуэу доплъей. Зыри щимылъагъум, ятIэм къыхопщыжри, мо щIэщхъу къызыщыщIа, лей къызылъыса тхьэмыщкIэжьыр гъумэтIымэурэ мэзым хохьэж.
