IэщIагъэм зигу хуэкъабзэ

Театрыр зищIысыр иджыри имыщIэу, зы спектакли и кIэм нэсу еплъыну къыхуимыхуауэ, зэрымыщIэкIэ, ар IэщIагъэ хуэхъуауэ жыпIэ хъунущ. ТIыхъужь Алий зыхэт спектакль нэхъапэIуэкIэ телевизоркIэ Балъкъэр Юрэ щеплъам, нэхъыжь угъурлым и джэгукIэм ихьэхупат. Ауэ абы щыгъуэм иджыри къыгурыIуатэкъым ар спектаклми киноми. 

«Телемеханика» заводым Юрэ радиомонтажникыу щылажьэрт, артист IэщIагъэм зэгуэр хуеджэнуи и пщIыхьэпIи къыхэмыхуэу. Москва Щукиным и цIэр зезыхьэ театр училищэм къыщызэIуахыну адыгэ студием щрагъэджэнухэр къыщыхахым, и адэ къуэшым ипхъу, ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей къэрал драмэ театрым и артисткэ Балъкъэр Тамарэ абы къыбгъэдэкI лъэIу тхылъ итхащ, езым зыри химыщIыкIыххэу. Абы щыгъуэ иджы хуэдэу хъыбархэр псынщIэу зэрызылъагъэIэс Iэмалхэр щыIэтэкъым. КъБР-м ЩэнхабзэмкIэ и министерствэм къыбгъэдэкI тхыгъэ мыгувэу Юрэ къыщыIэрыхьэм, япэщIыкIэ гузэващ, Iуэху мыщхьэпэ къыIэщIэщIа и гугъэу. КъызэрыщIэкIамкIэ, экзамен зрагъэтынухэр къыщыхахыну зэпсэлъэныгъэм ирагъэблагъэу арат. ЖыхуаIа махуэм министерствэм кIуэмэ, зэпеуэкIэ къыхах щIалэгъуалэ гупыр зэхэтт, адэкIэ-мыдэкIэ ирикIукI-кърикIукIыу. Чэзур къылъысу щыщIыхьэм, игъэхьэзырам иригъэдэIуэну къыжраIащ. АрщхьэкIэ, зыри зримыгъащIэу зэрыкIуар щагуригъаIуэм, етIуанэ Iыхьэм зигъэхьэзыру тригъэзэну къыхуагъэуващ. Адыгэбзэр абы щыгъуэ фIыуэ игъэшэрыуэфыртэкъыми Вольнэ Аул дэс Лэкъун Сэфарбий елъэIури зыдигъэIэпыкъуащ. Экзаменым и етIуанэ Iыхьэм зэдэIуэнухэм я цIэ-унэцIэхэр къыщыхьа тхылъымпIэм хэттэкъым. Игъэхьэзыра усэм къеджэну апхуэдизкIэ укIытэрти, экзамен зрагъэтынухэм зэрыхэмыхуам хуабжьу щыгуфIыкIыу псынщIэу лэжьапIэм игъэзэжат.

Адыгэ студием щрагъэджэну къыхахахэм яхэтт курыт еджапIэм къыдыщIэса и ныбжьэгъу Шэрджэс Мухьэмэди. ИрагъэцIыхуахэм, зрагъэлъэгъуахэм теухуа гъэщIэгъуэн куэд абы къыщыхуитхкIэ куэдым хэкIыжауэ къыфIэщIырт. ЩIымахуэр къэблэгъауэ Мухьэмэд къыхуиIуэхуащ къадеджэхэм ящыщ зы еджапIэм зэрыщIагъэкIыжар икIи абы и пIэкIэ псынщIэу зигъэхьэзыру еджакIуэ кIуэну. Адыгэ студием и художественнэ унафэщI Калиновский Леонид Мухьэмэд Юрэ щхьэкIэ щепсалъэм, кIуэну арэзы хъуащ. Япэ ищри зыгуэр кIуакIэт, ауэ къащтатэкъым. ЛэжьапIэм зыкъригъэутIыпщри Москва лъэтащ. Адыгэ студием щеджэхэм, Калиновскэри яхэту, я пащхьэм зыкъыщигъэлъэгъуащ. Игъэхьэзырам къахуеджа нэужь, Калиновскэм жиIащ ректорым и деж щIыхьэу усэм гъэхуауэ къыхуеджэну. Пэшым щыщIыхьам ректорымрэ Совет Союзым и цIыхубэ артист, профессор, езы Вахтангов Евгений дэлэжьа, «Гусарская баллада» фильмым Кутузовым и ролыр щызыгъэзэщIа Захавэ Борисрэ щыст. Ахэр къыщилъагъум, гузавэ къищтэри, и лъакъуэхэр щIэкIэзызыхь, и бзэгухэр мыкIэрэхъуэж хъуащ. Игъэхьэзырар щыгъупщэжынкIэ зэрыхъунум иригузавэу, зэкIэлъигъэпIащIэу, къыIурылъэлъу яжриIащ. Калиновскэр къыкIэлъыщIэкIри, бжьэ къеуэу и щхьэр ундэрэбжьа нэхъей, зы гъэщIэгъуэн гуэру къыIуплъащ икIи япэщIыкIэ къедэIуатэмэ, ректоратым и деж зэрыщIимыгъэхьэнур къриIуэкIащ. ЗэрыукIытамрэ зэрыгузэвамрэ щыхуиIуатэм, къищтэну зэрытегушхуэр икIи и кIэн къызэрикIар къыжриIащ. 

ИлъэсиплIым къриубыдэу зыхурагъаджэхэм ящыщу нэхъыбэу Юрэ зыхэмызагъэр театр гъуазджэм пцIы бупсыну къызэригъэувырт. Абы и щхьэм къыхуигъэтIасэртэкъым цIыхум и пащхьэм уиувэу пцIы зэрыбупсынур. Арат абы зикI щIыхэмызагъэр. Иужьым, Достоевский Фёдор и «Дядюшкин сон» спектаклым щыщ пычыгъуэм лIыжьым и ролыр щыщигъэзэщIам, актёр кафедрэм щыщхэм, Захавэ я пашэу, щытхъушхуэ къыхужаIащ. Абы щыгъуэ дамэ къытекIат…

ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей къэрал драмэ театрым къагъэзэжа нэужь, ГушыIэм и дунейпсо махуэм, мэлыжьыхьым и 1-м, я курсыр зэрыщыту къащтащ. Лэжьыгъэм пэрыхьа нэужьщ къыщыгурыIуэпар зыхуеджа IэщIагъэм и щэхухэм фIыуэ зэрыщымыгъуазэр, сыту жыпIэмэ, гъащIэм къызэригъэлъагъуэмкIэ, псори къозытыр, егъэджакIуэ нэхъыщхьэр сценэрат. КъищынэмыщIауэ, и лэжьэгъу нэхъыжьыфIхэу комедием къыхуагъэщIам хуэдэхэу ТIыхъужь Алий, Къаздэхъу СулътIан, Сэкрэк Мухьэдин, Сонэ Мухьэрбий, Ерчэн Кэзимэ сымэ щахыхьэм, театр гъуазджэр зищIысыр нэхъ къыгурыIуащ. Абыхэм я дуней тетыкIэмрэ лэжьыгъэм хуаIэ бгъэдыхьэкIэмрэ щапхъэ хуэхъуащ. Ди нэхъыжьхэм фIыуэ къагурыIуэрт я лэжьыгъэмкIэ яхь жэуаплыныгъэр зыхуэдэр. Абы щыгъуэ автобусыжькIэ къуажэ-къуажэхэр, колхозхэр къызэхакIухьурэ спектаклхэр губгъуэхэм щагъэлъагъуэрт. Къахуихуащ пщэдджыжь нэмэзым вы зэщIэщIакIэ ежьэрэ, пщыхьэщхьэхуэкIуэу нэсхэу. Спектакль нэужьым жэщыр абы щагъакIуэрти, пщэдджыжьым къежьэжхэрт. Театрым хуаIэ лъагъуныгъэрт абыхэм апхуэдиз гугъуехьыр къатезымыгъэхьэлъэр. Нэхъыжьхэм я лэжьэкIэр зи нэгу щIэкIахэри Iуэхум нэгъуэщIынэкIэ еплъ, гугъуехь гуэрхэр зыхуагъэшэч хъуат.

Балъкъэр Юрэ гукъинэж щыхъуахэм ящыщщ мыри. Щукиным и цIэр зезыхьэ училищэр къаухыу къагъэзэжа нэужь, щыджэгу спектаклым и адэ-анэр къригъэблэгъат. Ахэр абы ипэкIи иужькIи театрым зэи кIуакъым. Спектакль нэужьым, Юрэ щытхъу псальэхэм зыхуигъэхьэзырауэ здэщытым, и анэм къыжриIат: «Юрэ, кхъыIэ, апхуэдэурэ зумыщI. Зыри къыбдэкIуэнкъым».

ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей къэрал драмэ театрым илъэс 15-кIэ щылэжьащ Юрэ. Мызэ-мытIэу а лэжьыгъэр къыщигъэна къэхъуащ, ауэ, зыдеджа щIалэгъуалэмрэ зыдэлэжьа нэхъыжьхэмрэ яхуэзэшырт. Театр утыкум къызэрыхуигъэщIар абыхэм къраIуэкIыурэ щигъэзэжа къэхъуащ. Армырми, цIыхухэм я Iэгуауэ, дыхьэшх макъхэр зикI и тхьэкIумэм икIыртэкъым. ИтIанэ, абыхэм зэрыдэгуашэ гукъыдэжымрэ дэрэжэгъуэмрэ кърат гухэхъуэгъуэр зэрыбауэ хьэуам хуэдэти, абы хуэныкъуэт. 

- Театреплъхэр нэхъыщхьэу къызэрыпхудэхьэхынур пхэлъ Iэзагъэрщ. Абы еш уимыIэу махуэ къэс ухуеджэн хуейщ. Ахэр щызгъэдыхьэшхакIэ, ягу сынэсащ жыпIэу зыбгъэпсэхукIэ зыфIэкIыркъым. УкъэмыувыIэу ухущIэкъун хуейщ щIэ гуэрым, - жеIэ Юрэ. - АбыкIэ иджыпсту интернетыр IэмалыфIщ. Си щхьэкIэ сфIэгъэщIэгъуэну сыкIэлъоплъ спектакль нэхъыфIхэм хэт артистхэм я джэгукIэм, режиссёрхэм я лэжьыгъэхэм. Театреплъхэм ягу унэсын, щIэщыгъуэ уащыхъун папщIэ уи IэщIагъэм уи гур хуэкъабзэу укъызэтемыувыIэу улэжьэн хуейщ. Пэжщ, режиссёрыр куууэ къыбдэлажьэмэ, нэхъапэкIэ къомыгъэсэбэпа, зэрыббгъэдэлъми ущымыгъуазэ зэфIэкI гуэрхэр умыщIэххэу къызэкъуигъэхыфынкIэ мэхъу. Апхуэдэу куэдрэ къыщыхъу щыIэщ. Режиссёрымрэ актёрымрэ зэакъылэгъуу зэдэлэжьэн хуейщ. 

А къарур Юрэ зыдилъэгъуа режиссёрхэм ящыщу къелъытэ. И егъэджакIуэхэу Калиновский Леонид, Буров Альберт, Шлезингер Владимир, режиссёрхэу Ерчэн Леонид, Теувэж СулътIан, Кулиев Борис, Шэрджэс Мухьэмэд, Фырэ Руслан, Дзудтагов Къазбэч, ХьэкIэгуэгу Къасей (Адыгей Республикэ), Кове Валерэ (Абхъаз Республикэ) сымэ. Уи Iуэху еплъыкIэми гупсысэкIэми щIэмыупщIэу жиIам утемыкIыу бгъэзэщIэну къыпхуэзыгъэув режиссёрхэри зэрыщыIэр щIихъумэркъым абы. Абы и лъэныкъуэкIэ и кIэн къикIауэ къелъытэ Шэрджэс Мухьэмэдрэ Фырэ Русланрэ зэрадэлэжьамкIэ. Зэчэнджэщурэ, зэдэIэпыкъуурэ ролхэм елэжьырт. 

Утыку къыдит артистхэм я гугъу пщIымэ, шэч хэлъкъым, оркестрым хуэдэу псори зэгурыIуэу, зэдэакъылэгъуу зэдэлэжьэн зэрыхуейм. Дауи, зы артистым и зэфIэкI къудейкIэ спектаклыр театреплъхэм ягу дыхьэнукъым. Абы и лъэныкъуэкIэ фIыщIэ яхуэфащэщ нэхъапэIуэкIэ зи цIэ къриIуа, зи ахърэтыр нэху хъун нэхъыжьыфIхэм. Балъкъэрыр зи гъусэу Москва щеджахэм ящыщу нэхъыбэу зыдэлэжьахэр Мэшыкъуэ Феня, Балъкъыз Валерэ, Шыбзыхъуэ Басир, Хьэмыку Жаннэ, Щэрмэт Людмилэ, КIэмыргуей Валентин, Тэтэр Анатолэ сымэщ. Нэхъ щIалэхэм ящыщу я цIэ къреIуэ Тхьэщыгъуей Жаннэ, КIэхумахуэ ФатIимэ, Мысост Вадим. 

Горький Максим и цIэр зезыхьэ Урыс къэрал драмэ театрым и унафэщI къалэныр 1991 гъэм къыхуагъэфащащ. Театрым и утыкум зэгурыIуэрэ пщIэрэ я зэхуаку дэлъу зи гъусэу итахэм ящыщщ Расторгуев Марк, Iусейн Олег, Каграманян Станислав, Борисов Анатолэ, ноби и лэжьэгъухэу Костюковэ Валентинэ, Бурмак Маринэ, Чернышев Юрий, Кулахметовэ Рушэ, Толстовэ Евгение, Успаевэ Эллэ, Каграманян Грант, Кравцовэ Наташэ сымэ, нэгъуэщIхэри. Ахэращ нобэр къыздэсым зытет гъуэгум тезыгъэувауэ къилъытэр. 

- Ди зэманым цIыхухэр дэзыхьэх щIэ куэд къэунэхуащ. Апхуэдэщ интернетыр, компьютерыр, жып телефоныр, нэгъуэщIхэри. Иджы лэжьыгъэ гъэщIэгъуэнкIэ цIыхухэр театрым къепшэлIэн папщIэ репертуар хэплъыхьа уиIэн, сценэр бгъэлъагъуэм екIуу къызэбгъэпэщын хуейщ. ЦIыхубэм ягу удыхьэу лэжьыгъэр пхуэщIынукъым абы тебгъэкIуэдэн мылъкуфI уимыIэу, - жеIэ Юрэ. - Москва щагъэлъагъуэ спектакль нэхъыфIхэм сфIэхьэлэмэту сыкIэлъоплъ. 

Режиссёр лэжьыгъэми хуабжьу дехьэх Балъкъэрыр. АбыкIэ къыхуэщхьэпэжауэ жыпIэ хъунущ телевиденэм зэгуэр зыдэлэжьа режиссёрхэу Аттаев Мухьэмэдрэ Мартиросовэ Ринэрэ. Камерэм есэн, сценарийхэр езыр-езыру игъэхьэзырыжыным я IуэхукIэ ахэр къыдэIэпыкъуащ. НэхъапэIуэу игъэувахэм ящыщщ «Юдифъ», «Хэппи энд», «Гоген», «Женитьба» спектаклхэр. Ахэр щагъэлъэгъуащ урыс театрхэм я дунейпсо фестивалхэу ди къэралым и щIыналъэхэм щекIуэкIхэм. 

Юрэ илъэс 30 ирикъуатэкъым республикэм и сабий гъэсапIэхэмрэ курыт еджапIэхэмрэ Уае Дадэу «лэжьэн» щыщIидзам. Япэ дыдэу ИлъэсыщIэм ирихьэлIэу Уае Дадэу джэгуну къыщыхуихуар «Спартак» стадионырщ. КъыкIэлъыкIуэ гъэхэм абы щыпищащ Профсоюзхэм ЩэнхабзэмкIэ я унэм. Ди республикэм ИлъэсыщIэм ирихьэлIэу илъэс зыбжанэкIэ сабийхэм папщIэ щрагъэкIуэкIа гуфIэгъуэ зэхыхьэхэм я программэхэм жыджэру хэтащ, таурыхъхэм къыхэщ, цIыкIухэм фIыуэ ялъэгъуа лIыхъужьхэмрэ хьэкIэхъуэкIэхэмрэ я ролхэр фIэфIу игъэзащIэу. 

- Ди гъащIэм, ди къалэм къыщыхъу зэхъуэкIыныгъэфIхэм сагъэгуфIэ, сагъэгушхуэ. Апхуэдэщ къалэ паркхэмрэ утыкухэмрэ зэрагъэдэхар. Апхуэдэу си гур хэзыгъахъуэхэм ящыщщ сфIэфIу гукIи псэкIи сызыпэрыт IэнатIэр. Пщэдджыжьым сыкъэуша нэужь, си лэжьэгъухэм сазэрыIущIэнум, фIыуэ слъагъу лэжьыгъэм сызэрыпэрыхьэнум си гур зэрыхуэкъабзэмрэ абы гукъыдэж къызэрызитымрэ уасэншэу къызолъытэ.