Абдокъуэ Iэуес, шэч хэмылъу, бзэщIэныгъэм и тхыдэм къыхэнащ. Абы щыхьэт техъуэфынущ къыдеджахэри езыгъэджахэри, и тхыгъэхэм нэIуасэ хуэхъуахэри. Ар фIыуэ зыцIыхуу щытахэм а щIэныгъэлIыр куэдрэ гуапэу ягу къагъэкIыж. Абы и щыхьэтщ филологие щIэныгъэхэмкIэ доктор БакIуу Хъанджэрий и гукъэкIыж тхыгъэри.
«Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым еджэн щыщыщIидза япэ илъэсхэм щегъэжьауэ Iэуес щIэныгъэм куууэ хыхьэу щIидзащ. Псом япэрауэ, абы пасэ дыдэу зригъэщIащ адыгэбзэм и диалект псори. ЩIалэ гурыхуэм езы егъэджакIуэ дыдэхэр зыщымыгъуазэ гуэркIэ къыщеупщI, ар чэнджэщэгъу щащI къэхъурт. Апхуэдэу КIуэкIуэ Жэмэлдин Шапсыгъым экспедицэ щыкIуэм, Iэуес здишат тэрмэш къалэн игъэзащIэу.
Зэман кIэщIым Абдокъуэм фIыуэ хищIыкI хъуащ абазэбзэм, абхъазыбзэм. КъыкIэлъыкIуэу абы зригъэщIащ шэшэнхэм, ингушхэм я бзэр. Зыщигъэгъуэзащ куржыбзэми дагъыстэным щыIэ лъэпкъхэм я бзэ зыбжанэми. Нобэ бзэщIэныгъэм фIыуэ зиужьами, Кавказ Ищхъэрэм щыIэкъым Абдокъуэ Iэуес бзэуэ зыщыгъуазэу щытам хуэдиз зыщIэ, абы и лъэныкъуэкIэ а щIэныгъэлIым и цIэм бгъэдэбгъэувэн.
1969 гъэм Iэуес Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетыр диплом плъыжькIэ къиухащ, ари илъэсиплI фIэкIа тримыгъэкIуадэу. ЕджапIэ нэхъыщхьэхэм апхуэдэ куэдрэ къыщыхъуркъым. Абы щыгъуэми Iэуес иужьрей курсхэм махуэкIэ еджэнымрэ жэщкIэ лэжьэнымрэ зэдихьырт. Радиом и унэм жэщ плъыру щыIэт ар. Махуэ псор еджапIэм щызыгъэкIуа щIалэм дежкIэ, дауи, ар тынштэкъым. Жэщ лэжьыгъэр здрихьэкIым, Iэуес тхылъ куэд щIиплъыкIырт, бзэ зэхуэмыдэхэм я псалъалъэхэм нэIуасэ зыхуищIырт, университетым къыщрат лэжьыгъэхэр абдеж щигъэхьэзырырт. Университетыр къиуха нэужьи, Абдокъуэр зы цIыху къалэнкIэ зэи къэувыIакъым, сыт щыгъуи Iуэху зыбжанэ зэдихьырт икIи псори нэгъэсауэ зэфIигъэкIырт.
Университет нэужьым ар къэралым и щэхухэр печатым къытремыгъэдзэнымкIэ редактору илъэсибгъукIэ щытащ, университетым, мэкъумэш академием егъэджакIуэу щыIащ. Абы къыдэкIуэу зэфIиха Iуэхухэрщ Абдокъуэ Iэуес и пщIэри и щIыхьри къэзыIэтар.
Псоми зэращIэщи, адыгэхэр къэрал куэдым щопсэу, урыс пащтыхьхэм я политикэм и зэранкIэ ди лъэпкъэгъухэр дуней псом щикъухьа хъуащ. Iэуес щеджа зэманым ди лъэпкъым лейуэ кърахам щыщ Iыхьэ гуэрхэр дунейм къытехьэу щIидзат. Лъэпкъым къраха залымыгъэр студент куэдым куууэ зыхащIат. Ар зи гум ежэлIахэм, а Iуэхум игъэгумэщIахэм яхэтащ Абдокъуэри. А зэманым щыщIэдзауэ Iэуес иригъэжьащ лъэпкъым хуэлэжьэн. ЗэрыжысIащи, псом япэ абы зригъэщIащ дэнэ жылэ щыпсэу адыгэхэм я псэлъэкIэр, лъэпкъым и лIакъуэ зэхуэмыдэхэм я диалектхэр. Адыгэ псори зы бзэм, зы идеологием хуэшэн зэрыхуейр фIыуэ къыгурыIуэрт къэхутакIуэ щIалэщIэм. Абы къитIэщIырт Кавказым щыпсэу лъэпкъхэм я бзэхэм зэщхьу хэт псалъэхэр, абыхэм я морфологиер зэзышалIэ хабзэхэр. Ар и къыщIэдзапIэ къудейт… ИужькIэ абы хузэфIэкIащ щIэныгъэр и тегъэщIапIэу тхылъ зыбжанэ къыдигъэкIын. Апхуэдэхэщ «Фонетические и лексические параллели абхазско-адыгских языков» (1972 гъэ), «Введение в сравнительно-историческую морфологию абхазо-адыгских и нахско-дагестанских языков» (1981 гъэ), «О звуковых и словарных соответствиях северокавказских языков» (1983 гъэ), «Вопросы генетического родства северокавказских языков» (1999 гъэ) тхылъхэр. Иужьрейр и доктор диссертацэм лъабжьэ хуэхъуащ. Зэрытлъагъущи, зы тхылъым къыкIэлъыкIуэм къихутэ бзэхэм зыщрегъэубгъу, ахэр зэрегъапщэ, я зэхэлъыкIэр щызэхегъэкI. ИкIэм-икIэжым сэтей къещI Кавказ Ищхъэрэм ис лъэпкъхэм я бзэр, я къуэпсхэр зэзышалIэ лъабжьэр. А псор и щыхьэтщ Абдокъуэм бзэщIэныгъэм лъагъуэщIэ зэрыщыхишам. Абы и тхылъхэр къагъэсэбэпурэ къэхутакIуэ ныбжьыщIэхэм щIэныгъэм и дунейм езым я увыпIэ щаубыдыфынущ.
Бзэм и закъуэкъым Iэуес зыхуэIэижьу щытар. ЩIэныгъэлIым литературэм, этнографием, жылагъуэ Iуэхухэм ятеухуа статьяхэр и къалэмыпэм къыщIэкIащ. 1970 гъэм щригъажьэри абы ахэр къытригъэдзащ «Ленин гъуэгу», «Советская молодежь», «Красное знамя», «Ленин нур» газетхэм.
Куэдым ящIэркъым, ауэ Абдокъуэ Iэуес литературэ Iуэхуми хуэIэзэу щытащ. ТхакIуэ нэс къыхэкIыну зэрыщытам и щыхьэтщ абы Iэрытхыу къигъэна «Пщэдджыжь бзыгъэ» повестыр. Мы повестым щыщ пычыгъуэшхуэ 2010 гъэм «Адыгэ псалъэ» газетым къытехуауэ щытащ. Гу лъумытэнкIэ Iэмал иIэкъым повестыр зэрытха бзэр зэрыбейм, зэрышэрыуэм. ТхакIуэм къекIуу абы къыщегъэсэбэп адыгэ псалъэжьхэр, эпитетхэр, псом хуэмыдэу егъэпщэныгъэхэр щIэщыгъуэщ. Къуажэ псэукIэр Iэзэу къыщегъэлъагъуэ Абдокъуэм и тхыгъэм. Хабзэ, нэмыс зэрылъ адыгэ унагъуэм къыщыхъу, адэшхуэ-анэшхуэм ягъасэ Хьэту щIалэ цIыкIум и образыр дэгъуэу къехъулIащ тхакIуэм. Сабийм и психологиер, и дуней еплъыкIэр гушыIэ дахэкIэ узэдауэ, фIэщхъуныгъэ хэлъу ди нэгу къыщIегъэувэ Iэуес. А псоми я лъабжьэр Абдокъуэм адыгэ лъэпкъ гъащIэр, абы и менталитетыр фIы дыдэу зэрищIэрщ. Iэуес бгъэдэлъ Iэзагъымрэ зэчиймрэ зэрыгъунэншэр мы повестым иджыри зэ наIуэ къищIащ. Абы уеджа иужь уи фIэщ мэхъу тхэныр и Iуэху нэхъыщхьэу щытамэ, ар тхакIуэ цIэрыIуэ дыдэхэм хабжэ зэрыхъунур.
Гу къабзэт Iэуес, куэд еджат, куэд ищIэрт, и щIэныгъэмкIи хэти дэгуашэрт. ЖыпIэнурамэ, псэ хьэлэл зиIэ лэжьакIуэшхуэт. И акъыли, и къаруи, и гуащIи щысхьыжыртэкъым. Лъагъуныгъэшхуэ хуиIэт абы и лъэпкъым, «адыгэм щхьэкIэ зыуигъэукIынут» жыхуаIэм и щапхъэт. Арагъэнщ гъащIэшхуэ щIимыIари. Абдокъуэ Iэуес хэлъхьэныгъэшхуэ хуищIащ бзэщIэныгъэм, щэнхабзэм, абы и цIэр къыхэнащ адыгэ тхыдэм. Псом нэхърэ нэхъыщхьэр – узэрыгушхуэн адэцIэ къахуигъэнащ и бынхэм».
