Пасэрей хабзэжьхэр зи тегъэщIапIэ

Языныкъуэ лъэпкъхэр я макъамэкIэ лъэщщ, нэгъуэщIхэр - я къафэкIэ, адрейхэр - я уэрэдыжьхэмкIэ. КъБР-м и цIыхубэ артист, къэфакIуэ, гъэсакIуэ цIэрыIуэ Думэныщ Iэулэдин къызэрилъытэмкIэ, адыгэхэм я деж а щыри къызэрымыкIуэу щызэпхащ, зэхэухуэнащ… макъамэри, къафэри, уэрэдри ди утыкум щызэподжэж. 
«Кабардинка» къэфакIуэ гупым и зэман нэхъ хьэлъэхэм ирихьэлIэу ар а ансамблым и художественнэ унафэщI хъуауэ щытащ. Думэныщым и гуащIэ хилъхьащ ди лъэпкъ къафэжьхэр зэфIэгъэувэжыным. Абы щхьэкIэ набдзэгубдзаплъэу IуэрыIуатэр щIиджыкIыжащ, чэнджэщэгъуу иIащ щIэныгъэлIхэу МафIэдз Сэрэбий, Нало Заур, Бгъэжьнокъуэ Барэсбий сымэ. 
Думэныщым КъБКъУ-м филологиемкIэ и къудамэр къиухащ, Адыгэ Республикэм и «Налмэс» къэрал къэфакIуэ гупым зы зэманкIэ хэтащ, 1975 - 1999 гъэхэм щылэжьащ «Кабардинка»-м, 1991 гъэм къыщыщIэдзауэ ансамблым и художественнэ унафэщIу. 
«Хатти» гупым и къызэгъэпэщакIуэ Балъкъэр Казбек жеIэ: «Зи ныбжькIи зэфIэкIкIи пщIэшхуэ зыхуэпщI цIыхущ Думэныщ Iэулэдин. Сэ къызэрысщыхъумкIэ, абы иIэ щIэныгъэр лъэпкъым нэсу къыхуэгъэсэбэпыркъым. Абы и жьауэм щIэту гъуазджэм хэбэкъуа дэтхэнэри иджыри къыздэсым Iэулэдин деж, махуэ къэс жыхуаIэм хуэдэу, зыщыдогъасэ. Езыр цIыху къызэрымыкIуэщ, гъэсакIуэ бэлыхьщ. Макъамэмрэ пшыналъэмрэ я гугъу пщIымэ, абы хуэдэу ар нэсу псэкIэ зыхэзыщIэ, къэзыIуэтэф, утыкум къизыхьэф щыIэу си фIэщ хъуркъым. 
Убых лъапэрыфэ, уэркъ къафэ, бжьэдыгъу ислъэмей, къафэ къуаншэ, адыгэм и нэгъуэщI лъэпкъ къэфэкIэхэри абыхэм я жыIэкIэхэри утыкум къизыхьэжар Думэныщырщ, «Кабардинка» къэфакIуэ гупым и унафэщIу щыщыта зэманым. Къежьэм щапхъэ зэрытрахым хуэдэу, адыгэ гъуазджэм и гущIыIу къэхъужа къэфэкIэхэр адрей ансамблхэми япхъуатэрт. ЖысIэркъым а къэфэкIэхэр нэхъ и пэкIэ зыми имыщIауэ… ахэр яIэщIэхуауэ арат. А зэманым а зы цIыхум апхуэдиз къарурэ гукъыдэжрэ къыбгъэдэкIат. Думэныщыр утыкум икIыжри, диIа фIыгъуэ нэхъ лъапIэхэр дэхуэхыжащ: музыкант, къэфакIуэ нэхъ щIалэхэр емыгупсысыщэу иджырей зэманым нэхъ екIуну я гугъэ гъуазджэ дагъэлъагъу. КъызэрысщыхъумкIэ, лъэпкъ гъуазджэм уи лэжьыгъэкIэ зеппхын и пэкIэ, абы и лъабжьэм зыщыбгъэгъуэзэн хуейщ, итIанэщ абы зыгуэр къыщыхэпщIыкIынур. 
Думэныщ Iэулэдин фIыщIэ щIыхуэсщIым щыщ зыщ Кавказым щыпсэу лъэпкъхэм я зэхуэдэ къэфэкIэхэм дыкъытришу, лъэпкъым ейм дызытришам папщIэ. Абы лэжьыгъэшхуэ иригъэкIуэкIащ адыгэм и къэфэкIэр лъэпкъым иригъэщIэжыным хущIэкъуу. Iэулэдин игъэув къафэхэм я тхыпхъэ дэтхэнэми мыхьэнэ щIилъхьэну хузэфIэкIт, ансамблыр театр жыпхъэм хуэгъэкIуэнри зригъэхъулIэрт». 
ШыкIэпшынауэ Еуаз Зубер: «Кабардинка»-м и оркестрым зы зэманкIэ сыхэтащи, абы щыгъуэ гу зылъыстахэм сытепсэлъыхьыну сфIэфIщ. Думэныщыр а къэфакIуэ гупым и художественнэ унафэщIу щыщытам зэкъуигъэува профессиональнэ оркестрым хуэдэ, Кавказ Ищхъэрэр зэрыщыту къапщтэми, зыми иIакъым. ХьэпащIэ Заудин ди макъамэ унафэщIу, Iэулэдини жэщ-махуэ имыIэу къыддэлажьэу зэманыфI щыIащ. Ансамблым сыщыхыхьар 1991 гъэрт.
Зэманым дэбэкъуэн зэрыхуейм зэпымыууэ Думэныщыр хущIэкъуащ. Абы и лэжьыгъэм, и IэщIагъэм сыт щыгъуи лъабжьэ хуищIу щытар пасэрей ди хабзэжьхэрт, щэнхабзэрт, гъуазджэрт. Апхуэдэу, Iэулэдин ансамблым «академическэ» цIэ лъапIэр къригъэлэжьыфащ. Ар абы и фIыгъэщ, сыту жыпIэмэ, макъамэ, пшыналъэ я лъэныкъуэкIэ абы зэхуихьэсыжамрэ къэфэкIэу ар зыщыгъуазэмрэ я мыхьэнэм уасэ иIэкъым. А и щIэныгъэри абы дэ къыдихьэлIэрт. Пщэдджыжьым сыхьэти 9-м оркестрым хэтхэр дызэхуэст. Зы сыхьэткIэ щхьэхуэу дылажьэрт, итIанэ къэфакIуэхэм дахыхьэрти, сыхьэт зытхухкIэ дадэлажьэрт. КъэфакIуэхэр зэбгрыкIыжа нэужьи, музыкантхэр дыкъанэрти, пщыхьэщхьэр хэкIуэтэху дылажьэрт. «ТкIийт, пхъашэт унафэщIыр?», - жыфIэмэ, дауи, апхуэдэ хьэл, зыIыгъыкIэ гуэрхэм утемыту хъуркъым, ансамбль пIыгъыр ауэ цIру-шрууэ щыщымыткIэ. Макъамэр нэхъыфIу дгъэIун щхьэкIэ, Iэулэдин къафэжьхэмрэ пшыналъэхэмрэ я гъэпсыкIэр зэпкърыдигъэхт. Пэжуи, итIанэ а къэдгъэIур нэхъ дахэ хъурт. Оркестрыр апхуэдэу лъэщу Думэныщым зэфIигъэуващ а лъэхъэнэм, сэри срогушхуэ си лэжьыгъэр абы къызэрыщыщIэздзам.
ШыкIэпшынэр япэу утыку къыщихьам и гугъу мащIэу тщIынщи, къыхэгъэщыпхъэщ Щауэжь Елмырзи а макъамэ Iэмэпсымэр игъэбзэрабзэу «Кабардинка»-м и къежьапIэхэм ирихьэлIэу зэрыхэтар. Абы и ужь, сэ зэрысщIэмкIэ, шыкIэпшынэр зы зэман гуэркIэ утыкум икIат. Думэныщ Iэулэдин шыкIэпшынэр, Iэпэпшынэр, пшынэр, накъырэр, кIэщIу жыпIэмэ лъэпкъ макъамэ Iэмэпсымэхэр зригъэуIужащ. Псоми дощIэ абы Мэздэгум адыгэхэм, бжьэдыгъухэм, шапсыгъхэм, адрей адыгэ лIакъуэхэм я деж кIуэурэ макъамэ телъыджэхэр зэрызэхуихьэсыжар. А фIыщIэр бгъэкIуэд хъунукъым. 
Iэулэдин Тыркум илъэс куэдкIэ щыIащ, абыи ансамблышхуэ, цIыхуи 100-м щIигъу хэту, щызэригъэпэщри и гуащIэ еблэжакъым. Бзэ, хабзэ, къафэ, пшыналъэ – и гъащIэ псор зытеухуар аращ абы. ПащIэ Бэчмырзэ жиIащ: «Пшыналъэр бгъунлъэмэ, лъэпкъыр мэукIытэ». Сэ си лэжьыгъэкIэ, IэщIагъэкIэ чэнджэщ сылъыхъуэу Думэныщым мызэ-мытIэу сыбгъэдыхьащ икIи сытым щыгъуи а цIыхум и псалъэм купщIэ къыхэсхащ. Думэныщым деж пшыналъэр зэи щыбгъунлъэнукъым».
 

 

БАГЪЭТЫР Луизэ.
Поделиться:

Читать также: