Адыгэ лъэпкъыр зэрыгушхуэ Сэралъп Мадинэ

Модельер-дизайнер цIэрыIуэ, «Институт культурного наследия и развития» лъэпкъ щэнхабзэ центрым и къызэгъэпэщакIуэ икIи и унафэщI Сэралъп Мадинэ ящыщщ лъэпкъыр зэ­рыгушхуэ, адыгэ гъуазджэмрэ щэнхабзэмрэ хэлъэ­хьэныгъэфI хуэзыщI ди цIыху цIэ­рыIуэхэм. И ныбжьыр илъэс бжыгъэ ­дахэ щрикъум ирихьэлIэу, Мадинэ зы­хуэ­дгъазэри и лэжьыгъэхэм я гугъу едгъэщIащи, къыджиIам ди гуапэу фы­­щыдогъэгъуазэ. 

- Мадинэ, уи IэщIагъэм лъабжьэ хуэ­хъуам утезгъэпсэ­лъы­хьынут. ИтIанэ, дэрбзэр умы­хъуамэ, сыт хуэдэ IэщIагъэт къыхэпхынур?
- Сурэтыжьхэмрэ си анэшхуэм сызыщIигъэдэIуахэмрэщ си Iэ­щIа­гъэм и къежьапIэр жысIэ­мэ, сыщыуэнукъым. Си насыпт а сурэтхэр ди унагъуэм зэрыща­хъумамкIэ, абыхэм деплъу дыкъызэрыхъуамкIэ. Лъэпкъ фащэхэр куэду абыхэм къыщыгъэ­лъэгъуат. 
Пасэрей фащэр дахэщ, цIы­хубэм я ­гугъуехь хэлъщ. Ди нэ­хъы­жьыфIхэм ­къагупсысыфат ап­хуэдиз дахагъэ дуней псом тет лъэпкъхэм зыдалъагъу ди фащэр. ДыщэпскIэ хэдыкIа фащэм дыжьын бгырыпхыр щIыгъужу - ар телъыджэт! Абыхэм сыдамы­хьэхынкIэ Iэмал иIэтэкъым.
Илъэс 14 сызэрыхъурэ дэрбзэр IэщIагъэм сыпыщIащ, абы сыдихьэхащ. Нэ­гъуэщI Iуэху сыпэ­ры-хьэнуи сигу къэкIакъым. Иджы сыхэдэн хуей хъуамэ, доху­тыр-психиатр IэщIагъэр къыхэсхыну къы­щIэкIынт. Ноби абы щIэупщIэ зэриIэр долъагъу.
- Лъэпкъ фэилъхьэгъуэхэр ды­нырщ, иджырей зэманым къезэгъыу ахэр ­къэ­­гъэ­щIэ-  рэщIэжынырщ нэхъыбэу уи лэ­жьыгъэр зытеухуар. Илъэс 20 е 30-кIэ узэIэбэкIыжмэ, Европэм я фащэхэр ­нэхъ щатIагъэу щы­тами, иужьрей илъэс­хэм адыгэ фащэм и щIэупщIэм хэп­щIы­кIыу зэрыхэхъуар, щIалэгъуа­лэм ар къызэращтэжар нэры­лъагъущ. Сыт абы и щхьэусыгъуэу къэплъытэр?
- Совет зэманым къигъэувырт щауэмрэ нысащIэмрэ европей фэилъхьэгъуэхэр щатIэгъэну. 90 гъэхэм щыщIэдзауэ хуитыныгъэ диIэщ ди щхьэ Iуэху зетхуэжыну, ди лъэпкъ щэнхабзэр, гъуазджэр ипэкIэ дгъэкIуэтэну. Ди фащэр адыгэ щIалэхэмрэ хъыджэбзхэмрэ нэхъ къызэ­ре­кIурщ, ди щIы­налъэм ар нэхъ къы­зэ­ре­зэ­гъырщ а щIэупщIэм и щхьэусыгъуэр зыхэлъэгъуапхъэр. Къэрал зэмылIэу­жьыгъуэхэм, къалэш­хуэ­хэм иджыри щынэрылъагъущ европей фащэхэм нэхъ щIэупщIэ зэрыщаIэр. Ар икIи гурыIуэ­гъуэщ. Абы и лъэныкъуэкIэ къалэ, щIыналъэ цIыкIухэм ди Iуэху еплъыкIэр нэ­гъуэщIщ, ди лъэпкъ тхыдэм, щэнхабзэм, дыкъызы­хэкIам пыщIэныгъэ ин худиIэщи.
Сыт щыгъуи хьэлкIэ зэпIэзэрыт ди лъэпкъым и фащэхэм щIыхь дэплъагъуу, нэгъуэщIхэм щапхъэ яхуэхъуу къэ­гъуэгурыкIуащ. ЦIыхубз фащэм цIуу­гъэнэ куэд хуейкъым, абы пудыфэ къытре­гъауэри. ЩэкI ­къуэлэнхэмрэ цIу­у­гъэ­нэхэм­рэ лейт. Зэманыр кIуэху, цIыхум и еп­лъыкIэми зехъуэж, нэ­гъуэщI гуп­сы­сэкIэ иIэ мэхъу. Зи лъэп­къым и блэ­кIам, къызы­хэкIам пы­щIэныгъэ ­хузи­Iэ, абы зи гупэ хуэ­­зы­гъэзэжа ди щIалэгъуа­лэр иджы нэхъ дахьэх ­хъуащ къэдгъэщIэрэщIэжа фэилъ­хьэгъуэхэм. Пса­­лъэм папщIэ, хьэ­гъуэ­лIыгъуэ, гуфIэгъуэ щхьэкIэ фащэ къы­­щащ­тэм деж, ныбжьыщIэхэр зэплъыр мы зэманым къедгъэзэгъахэрщ.
- Махуэ къэс щатIагъэ, адыгэ тхыпхъэхэр, уа­гъэ­хэр зыхэт, хэдыкIа щыгъыныгъуэхэри зэ­рыв­­дым сыщыгъуа­зэщ. Абыхэм щIэупщIэр ди щIыналъэм щып­сэу­хэра, хьэмэрэ Урысейм и къалэшхуэхэм щыщ­хэ­ми ящэхурэ?
- Фащэр лъэпкъым и «теп-лъэр» къэзыгъэлъагъуэ пкъы­гъуэ дахэщ. Пасэрейм фащэр ­зэ­раду щытам сурэтхэмкIэ ­ущеп­лъыж­кIэ, нэрылъагъущ ди нэхъыжьхэм ягъэхьэзыру щы­­та­­хэмрэ дэ иджыпсту длэжьымрэ зэрызэщхьэщыкIыр. Лъэпкъ фащэхэм хуэдэу, «стилизованнэ» фащэхэри бдыну тыншкъым, сыту жыпIэмэ иджыпсту мы­хьэ­нэшхуэ ират бостей гъэдэхэкIэм-рэ гъэщIэрэщIэкIэмрэ. Абы­хэм фащэр я гъащIэт, я гупсысэт. Дэ фащэм етт мыхьэнэр нэхъыбэу зытещIыхьар ар ди дунейгъэдахэу зэрытлъытэр арагъэнщ. 
ХьэгъуэлIыгъуэ, нысашэ фащэхэм ­къинэмыщIауэ, диIэщ ­нэгъуэщI фэилъ­хьэгъуэхэри. ­Махуэ къэс щатIагъэ е гу­фIэгъуэ ­пшы­хь­­­хэм зэрыкIуэ хъуну къы­щIэдгъэкI щыгъыныгъуэхэр лъэпкъ псоми яхуэгъэзащ. Абыхэм щIэупщIэм мы­хьэнэ зратыр зэманым къезэгъыу е ди­зайнер Сэралъп Мадинэ и Iэ­рыкIыу зэрыщытырщ. Ди щыгъыныгъуэ псоми щIэуп­щIэ яIэщ. Абы и лъэныкъуэкIэ FRONT.FASHION IуэхущIапIэм дыдола­жьэ.
«Стилизованнэ» жыхуэтIэ фа­щэ­хэм  хьэгъуэлIыгъуэ лъэпкъ фэилъ­хьэгъуэхэр уигу къагъэкIыж. Сипхъу нэхъыжь Лали-ни къыздиIыгъщ а лэжьыгъэр. Фа­щэм и «пкъым» уеплъмэ, пасэм ар къызыхащIыкIыу щыта щэкIхэр бэлыхьтэкъым, куэд я ­уасэуи щытакъым. Зэманым къызэ­рыпхыкIарщ ахэр лъапIэ зыщIар. Нэхъ щэкIыфIым иджы­рей фащэхэр къыхэт­щIыкIми, ахэр IэкIэ дакъым, машинкэкIэ ягъэхьэзыращи, я «гъащIэр» нэхъ­ кIэщIыну къыщIэкIынущ. 
- Уипхъухэу Лалинэрэ Ликэрэ уи лъагъуэм зэрырикIуэжар гъэщIэгъуэнщ…
- ЗэрытщIэщи, дохутырхэм, су­рэ­тыщI­хэм, мэкъумэшыщIэхэм, нэгъуэщI IэщIагъэ зиIэхэм я ­бынхэм я Iуэхум пащэж. Мыбдежи аращ: си хъыджэбзитIыр зэ­ры­­цIыкIурэ зыщIэспIыкIам дихьэхащ, си лэ­жьыгъэхэм кIэ­лъып­лъурэ зыхуагъэсащ IэщIагъэ дахэм. Си IэщIагъэр къыхаха мыхъуу, зэрыцIыкIурэ абы хэту къэхъуащ. Щыгъынхэм я дизайным дихьэх хъы­джэбз­хэм лъэпкъ фэилъхьэгъуэхэми гу-лъы­тэшхуэ хуащI. 
Лалинэ графикэ дизайн лэжьыгъэр къыхихащ. Езым и принтхэр къигупсысыжауэ цIыхубз, цIы­хухъу фэилъхьэгъуэхэр, сабий щыгъынхэр егъэдахэ. И лэжьыгъэхэм щIэупщIэ яIэщ. Зайцев Вячеслав и школыр къиухащ. Лики дизайнер IэщIагъэр къыхихащ, езыми иIэжщ щхьэхуэу зэ­лэжь. Щыми дэрбзэр IэщIагъэ диIэми, пыухыкIауэ тщIэмкIэ ды­зэрызэтемыхуэм срогуфIэ, ды­зыпэрыт Iуэхум щIэщы­гъуагъ хэтлъхьэну Iэмал диIэщи.
- Урысейм и къалэшхуэхэм, хамэ къэ­ралхэм ящыщ цIыху цIэрыIуэхэри уи лэжьыгъэхэм щIоупщIэ…
- Гуапэ сщохъу музейхэм я уна­фэщIхэр, актёр­хэр, гуфIэгъуэ пшыхьхэр езыгъэ­кIуэкI­хэр ди щы­гъыныгъуэхэм зэрыщIэуп­щIэр, утыкушхуэхэм иритыну, ­дуней псом и щIыналъэхэм ще­кIуэкI зэхы­хьэшхуэхэм ирихэтыну. Хэт сыхуэдэми, цIыху къы­зэрыгуэкIыу е цIэрыIуэу щрети, си лэжьыгъэм и фIагъыр згъэмащIэркъым. КIэщIу жы­пIэмэ, Санкт-Петербург е Москва, нэ­гъуэщI къалэхэм къикIами Налшык щыщми зыкъысхуэзыгъазэ дэтхэнэ цIыхури згъэщIэхъуркъым.
Гуапэщ си лэжьыгъэ зыбжанэ Урысейм и музейхэм я гъэтIылъыгъэхэм хэлъу зэ­рахъумэр. Германием, Америкэм и Штат Зэгуэтхэм, Тыркум, Иорданием щып­сэу-хэм ящыщхэми си фэилъхьэгъуэхэм щыщ­хэр зэрызэрахьэр.
- ЦIыхубэ фащэхэм я гъэ­хьэ­зырыкIэм и хабзэми, фэилъхьэгъуэхэм я пкъы­гъуэхэми, зэманым къигъэщI дахагъэм и щIэупщIэми пэджэж художник-мо­дельерым уи IэрыкIхэм я фIагъым кIуэ пэтми зэрыхэб­гъахъуэр нэрылъагъущ. Уи лэжьыгъэхэр сыт хуэдэ утыку щыбгъэлъагъуэрэ?
- Ди лъэпкъ фащэхэр «Къуэ- к­IыпIэм и музейм» щыдгъэлъэгъуащ. Сыт хуэдэ ахэр жыпIэмэ, махуэ къэс зепхьэ хъуну, ищхьэкIэ зи гугъу тщIа «стилизованнэ» фащэхэрщ. Куэд щIакъым «Зэманым и псыежэх. Адыгэ фащэм теухуа къэхутэныгъэ» выставкэр Санкт-Петербург, Моск-ва, Мейкъуапэ, Владикавказ, Налшык къа­лэхэм зэрыщыдгъэлъагъуэрэ. Iуэхур адыгэ фащэм и тхыдэм ехьэлIа си къэ­хутэныгъэ лэжьыгъэхэм пы­зы­щэт. Абы хыхьэу утыку итхьащ адыгэ цIыхубз, цIыхухъу лъэпкъ фащэхэр, иджырей гъащIэм а фэилъхьэгъуэхэм щаубыд увы­пIэр къыщыгъэлъэгъуа сурэт- хэр щIыгъуу. АбыкIэ ди къалэн нэхъыщхьэр лъэпкъ фащэхэр къы­зэ­рыщ, хужь-фIыцIэ плъыфэу зэхэлъ сурэтхэр дгъэлъэгъуэ­нырт, лъэпкъ фащэхэм дахьэ­х­хэм фэилъхьэгъуэхэмрэ абы и пкъыгъуэхэмрэ нэхъ гъунэгъуу зэ­паплъыхьын папщIэ. Гъэлъэ­гъуэныгъэм еп­лъахэм ар щIэ­щыгъуэ ящыхъуащ икIи а фэилъхьэгъуэхэм яIэ щIэупщIэм нэхъри хигъэхъуащ. 
- Фи лэжьыгъэм ехьэлIауэ сыт хуэдэ мурадхэр фиIэ?
- ДыкъэмыувыIэу дяпэкIи дылэжьэну, ди фэилъхьэгъуэхэр дгъэлъэгъуэну ди ­мурадщ. Адыгэхэм я мызакъуэу, дуней псом щыпсэухэр дэзыхьэхыну щы­­гъынхэр къыщIэдгъэкIынырщ сызыхуэпабгъэр. 
- Тхьэм къуигъэхъулIэ, Мадинэ! Уи уна­гъуэкIи лэжьыгъэкIи гуфIэгъуэ ущымы­щIэну ди гуапэщ.

Епсэлъар
ТекIужь Заретэщ.