Сабий джэгукIэ зыбжанэ

ЩIэблэм я гъэсэныгъэмкIэ сэбэп мэхъу сабий джэгукIэхэр. Адыгэм и сабий джэгукIэхэм цIыкIухэр гупсысэу ирагъасэ, я Iэпкълъэпкъыр зэщIагъэкI, хэлъэтыми хуагъасэ. ДжэгукIэхэр къагупсысащ щIыуэпсым и «хьэлхэр» къегъэщIылIауэ, псэущхьэхэм я хьилагъэр, я псынщIагъэр, я жанагъыр къыщыгъэсэбэпауэ. Щапхъэу къэдгъэлъагъуэ сабий джэгукIэ зыбжанэр зытхыжар МАФIЭДЗ Сэрэбийщ.

Зу-зу, баринэ

Губгъуэм е пщIантIэ удзыпцIэм я Іэхэр я бгъуитIымкIэ шияуэ псынщIэу загъэкIэрахъуэурэ щоджэгу: «Зу-зу, баринэ, къыдэгъэж, баринэ», - жаIэурэ. Зи щхьэ унэзар щIым мэтIыс е зегъэукIурийри и нэхэр еуфIыцI, итIанэ къыщыщIыр, дунейр къызэрыщыхъур жеIэ: щIым зеублэрэкI, псори мэкIэрахъуэ, сыщIеIубэ, сыщхьэпредз! Апхуэдэу сабийхэр, псом хуэмыдэу щIалэ цIыкIухэр, зэпеуи мэхъу: и щхьэр унэзауэ мыджалэу хэт нэхъыбэрэ щытын, хэт нэхъ захуэу кIуэуэ, псалъэм папщIэ, жыгым еIусэн.

Бажэ

Хъыджэбз цIыкIуи щIалэ цIыкIуи мэджэгухэр. Я ныбжькIэ зэхуэмыдэми ягъэ кIынукъым. Илъэсих-блы хъуахэри нэхъыжьыIуэхэри хэтщ. Джэгухэм зы бажэ хах. Ар, дауи, нэхъ жэрщ. Мыдрейхэм псоми я кIэр зэрыIыгъыу е ІэпэкIэ зэрыубыдауэ, зы я пашэу къакIухь.

Пашэм жеIэ:

- Къаз-къаз.

Псоми жаIэ:

- ХъуакIуэ докIуэ.

Пашэм:

- Къаз-къаз.

Псоми:

- ДыкъокIуэж.

Апхуэдэурэ къыздакIухьым, къыздажыхьым, бажэр къахолъадэри и ужь дыдэ итыр пеху. ИтIанэ адэкIэ пащэ, гупым щыщу зы къазрэ пашэмрэ фIэкIа къэмынэжыхукIэ. Абы иужькIэ пашэр бажэ мэхъу, бажэр гупым яхохьэжри щIэрыщIэу къыщIадзэж.

Дзыгъуэ-джэду

ЩІалэ цIыкIуи хъыджэбз цIыкIуи мэджэгу. ЯпэщIыкIэ зы дзыгъуэрэ зы джэдурэ хах. Мыдрейхэм псоми я Іэхэр зэроубыдри хъурейуэ мэув. Дзыгъуэр утыкум йохьэ, джэдур зэрыIыгъхэм я щIыб дэтщ. Джэдум дзыгъуэр къиубыдын хуейуэ аращ. Зи Іэ зэрыIыгъхэм ар утыкум ирагъэхьэркъым: мэтIысхэ, къыщолъэтыж. Джэдум джэгухэм я Іэр иубыду зэпитхъыну хуиткъым. Ар е Іэ зэрыIыгъхэм щIэпщын хуейщ, е зыгуэрурэ зи Іэхэр зэрыIыгъхэр игъэбэлэрыгъыу ахэр етIысэха иужькIэ занщIэу елъэн хуейщ.

Джэдум Іэмал хилъхьэрэ утыкум яфIихьэмэ, абы дзыгъуэр къож. Абы щыгъуэми дзыгъуэм зыри зэран къыхуэхъуркъым, уеблэмэ псоми я Іэ зэрыIыгъхэр яIэтри щIагъэж, итIанэ джэдур утыкум къимыжыжын щхьэкIэ, занщIэу ирахьэхыж.

Дзыгъуэр къаубыдамэ, щIэрыщIэу нэгъуэщI дзыгъуэрэ джэдурэ хахри адэкIэ пащэ.

Жьынду цIыкIу

ЦІыкІухэр хъурейуэ къоувэкI, зыр и кум йоувэ. Ар - жьынду цIыкIуращ. Мыдрейхэр – хэт хьэндырабгъуэщ, хэт цIыв цIыкIущ, хэти бзущ. Джэгур езыгъэкIуэкIым жеIэ: «Нэху мэщ!»

Хъурейуэ къеувэкIахэр «къоуш», хьэндырабгъуэм, цIывым, бзухэм зыпащIыжу щIадзэ, жьындур «мэжей».

Джэгур езыгъэкIуэкIым: «Жэщ мэхъу!» - щыжиIэкIэ, псори я пIэм йожыхьри «мэжейхэр», жьындур къоушри яхэплъэу щIедзэ. Зызыгъэхъейр, дыхьэшхыр, къыхешри и гъуэм (къэтхъыхьам и кум) ирегъэувэ. Ахэр жьынду цIыкIу мэхъури, «жэщ хъумэ» зэгъусэу мэщакIуэхэр. Апхуэдэурэ псори къаубыда нэужь, джэгуныр яух.

Зыгъэхьэзырар ГУГЪУЭТ Заремэщ.