Лъэпкъ литературэр гъуэгуанэщIэм тригъэуващ

Къэбэрдей литературэр зэфIэувэным хэлъхьэныгъэшхуэ хуэзыщIа тхакIуэщ ЩоджэнцIыкIу Алий. Абы и IэдакъэщIэкIхэрщ лъэпкъ литературэр гъуэгуанэщIэ тезыгъэувари зыужьыныгъэм хуэзышари. УсакIуэ гъуэзэджэр зымыцIыху, абы и тхыгъэхэм щымыгъуазэ яхэтын хуейкъым ар къызыхэкIахэми. КъищынэмыщIауэ, ЩоджэнцIыкIум и зэфIэкIыр, и гуащIэр зыхуэдэм щыгъуазэщ нэгъуэщI лъэпкъхэм къыхэкIахэри. Абы и щыхьэтщ Алий теухуауэ цIыху щэджащэхэм жаIауэ тхыдэм къыхэнахэр.

Тихонов Николай, урыс тхакIуэ: - ЩоджэнцIыкIу Алий и усыгъэхэр езы усакIуэм и гъащIэ гъуэгуанэ хьэлъэм, къызыхэкIа лъэпкъым, къыдалъхуахэм я къекIуэкIыкIам я гъуджэщ. Алий цIыху зэпIэзэрытт, лIыгъэшхуэ зыхэлът, хьилымкIэ Алыхьыр зыхуэупсат. Аращ япэ дыдэ зи къалэмыпэм къыщIэкIар адыгэ¬хэм я тхыдэм пэ¬джэж, усыгъэу зэхэлъ роман гъуэзэджэр – «Къамботрэ Лацэрэ» фIэщыгъэр зиIэр. 

Революцэм и пэкIэ адыгэхэр зэрыпсэуа щIыкIэм, ныбжьыщIитIым я лъагъуныгъэм ехьэлIауэ Щоджэн¬цIыкIум итха «Мадинэ» поэмэри адыгэ литературэм и пхъуантэдэлъ мыкIуэдыжынхэм ящыщщ.

Къэбэрдейм и дыгъуасэми и нобэми хуэусэу зи гъащIэ мащIэр езыхьэкIа ЩоджэнцIыкIу Алий ищIэфыну, абы и лъэпкъыр тхыгъэщIэхэмкIэ куэдрэ игъэгуфIэфыну зэрыщытам ущIэмыупщIэ, ажалыр щIэхыIуэу къылъэмыIэсыгъамэ. Ауэ, усакIуэм бийхэм IэщIаха псэ къабзэм адэкIэ пащэу, лъэпкъым къыхуэнащ абы и усыгъэ гъуэзэджэхэр.

Кулиев Къайсын, балъкъэр усакIуэ: - Илъэс плIыщIым нэблагъэ блэкIащ зауэм и жьапщэшхуэм къызэрыхичрэ усакIуэм и гъащIэ жыгыр – къуэпсхэри зэрыпыту; ауэ абы и усыгъэ жыгыр нобэми щытщ – зэрыщхъуантIэ дахэу, и къуэпсхэми нэхъри задз зэпыту, щIым нэхъри быдэу хэкIэу. Ауэ щыхъукIэ, усыгъэм и жыгым кIуэд иIэкъым – ар лIэщIыгъуэхэм дэгъагъэу, дэщIэращIэу гъащIэм догъуэгурыкIуэ. Дэтхэнэ зы тхакIуэшхуэми и псэм е ерухэр нэхъ тыншу къобгъэрыкIуэф, абы и тхылъхэм я псэм нэхърэ. УсакIуэхэр малIэри йожьэж, ауэ абыхэм къагъэщIа усыгъэхэр псэууэ дунейм къытонэ. Мис апхуэдэхэм ящыщщ ЩоджэнцIыкIу Алий.

Алий фIыуэ сцIыхуу щытащ икIи ар фIыуэ сощIэж. Ар цIыху къызэрыгуэкIт, и дуней те¬тыкIэри апхуэдэт – адрейхэм закъыхигъэщ-хьэхукIыну, закъыхигъэфIыкIыну хущIэкъутэкъым. Езым къуаншагъэ зэримылэжьынур, цIыхум лей зэрыримыхынур хьэкъыу пхыкIати, и щхьэм и пщIэр ищIэжт. Абы тегушхуэгъуафIэ зыуигъэщIынутэкъым, лей епхыуи къыпхуидэнутэкъым. Ар цIыхуитIу зэхэт хуэдэт: мэкъумэшыщIэ къызэрыгуэкIрэ усакIуэшхуэу. Ауэ, гъэщIэгъуэныракъэ, а тIури дэгъуэу щызэзэгът а зы лIым и деж. КъыфIэбгъэкIмэ, зым адрейр диIыгъ, ахэр зэкIэрыпч мыхъун хуэдэт. Шэч къытесхьэркъым, фIыуэ зэрытхэу щытам хуэдабзэу, ар пхъэIэщэжьыфIи лэгъупэжьыфIи хъу¬ну зэрыщытам – гу къабзэрэ псэ къабзэрэ зиIэ цIыхур сыт хуэдэ IэнатIэми хьэлэлу бгъэдэтщ.

Алий усакIуэ зыщIар абы и лъахэмрэ и анэдэлъхубзэмрэ яхуиIа лъагъуныгъэшхуэращ. А тIум яхуиIэ лъагъуныгъэм кIэ имыгъуэту, абыхэм гу ящимыхуэу езы усакIуэр дунейм ехыжащ. Фашистхэр ди хэкум къыщебгъэрыкIуэм, ди унагъуэхэм, ди бынхэм шынагъуэр къащылъысым, усакIуэр и пIэм исыфакъым – ди лъахэ дахэм, и анэдэлъхубзэм яхуиIэ лъагъуныгъэр ихъумэн, ар хэутэн яри¬мыгъэщIын папщIэ усакIуэр зауэм кIуащ…

ЩоджэнцIыкIу Алий ящыщщ ди щэнхабзэм куэд хуэзылэжьыфа тхакIуэхэм. Адыгэ, балъкъэр усакIуэхэм Алий куэд къытхуищIащ – абы и деж дыщеджащ, ар ди ущиякIуэу, гъэсакIуэу диIащ. Дригушхуэ хъунущ а цIыхушхуэм, усакIуэ гъуэзэджэм дигъэныбжьэгъуу, дигъэгушхуэу къызэрытхэтам. Усыгъэм щытча ди япэ лъэбакъуэхэр къыдэхъулIауэ щытмэ, псом япэрауэ, абыкIэ фIыщIэр зейр ЩоджэнцIыкIу Алийщ. Аркъудейкъым – абы дыдэплъейрт, ар ди щапхъэт цIыху хуэдэ цIыхуу дунейм дытетын папщIэ. Абы и хьэл-щэн дахэр и тхылъ телъыджэхэ¬ми къахэнащ.

УсакIуэр зауэ щыблэм иукIащ, ауэ абы и усыгъэр къэнащ – зэпымыууэ ежэх псы къабзэу. Ар нэхъ кIащхъэ, нэхъ фIей хъуркъым. А псы щхьэфэ къабзэм нуру къытощ ди къурш щхьэхухэм я ныбжьри, ди уафэ къащхъуэри, ди щIылъэ щхъуантIэри. Алий и творчествэр адыгэ усыгъэм и псынэ мы¬кIуэ¬щIыжщ. И лъэпкъым абы хуиIа лъагъуныгъэрщ усакIуэшхуэр уахътыншэ зыщIар.

  Гоффеншефер Вениамин, совет литературэ критик: - ЕгъэджакIуэ, газетым и лэжьакIуэ, цIыхубэр гъащIэщIэм къыхуэгъэушыным къыхуезыджэ усэ жьгъырухэм я автор – мис апхуэдэ гъуэгуанэр къызэпичащ ЩоджэнцIыкIу Алий эпическэ поэмэшхуэхэм зарипщытыным и пэкIэ. Ауэ а псори зэпыщIат тхакIуэр гъащIэм жыджэру зэрыхэтымкIэ, ар и лъэпкъым гурэ псэкIэ зэрыхуэлажьэмкIэ.

Абы и усыгъэм къигъэхъуапIэ нэхъыщхьэ хуэхъуа езы гъащIэм нэмыщI, Алий тегъэщIапIэ, хэкIыпIэ ищIырт усакIуэр къызыхэкIа лъэпкъым и IуэрыIуатэ телъыджэри, урыс, дунейпсо литературэхэм зыIэрагъэхьа ехъулIэныгъэхэри. КъимыдэкIэ, Алий иIэт узыдэплъеин, узыщеджэн – адыгэ джэгуакIуэ Iущхэм я деж къыщыщIэдзауэ цIыхубэм я усакIуэшхуэ ПащIэ БэчмырзэкIэ иухыжу. Iуэхур апхуэдэу зэрыщытыр хыболъагъуэ усыгъэу зэхэлъ абы и роман цIэрыIуэ «Къамботрэ Лацэрэ» щитхым бэм я лъэны¬къуэу, я уэчылу джэгуакIуэм и образри зэрыхигъэхьами.

Зыужьыныгъэшхуэ зыгъуэта литературэхэм я ехъулIэныгъэхэм, псалъэм папщIэ, Лермонтовым и «Демон»-м», бзылъхугъэхэм ятеухуауэ Некрасовым итха поэмэхэм, Шевченкэ и «Катерина» поэмэм пэджэжу къыпщохъу ЩоджэнцIыкIу Алий и «Мадинэ» тхы¬гъэ цIэрыIуэр.

ЩоджэнцIыкIу Алий и творчествэм куууэ щыгъуазэ зыпщIа нэужь, гурыIуэгъуэ къыпщохъу: аращ и зэхэублакIуэр нобэ лIыпIэ иува, зыужьыныгъэшхуэ зыгъуэта адыгэ литературэм. Аращ абы и пщIэр щIэмыкIуэдри.