СурэтыщI гъуазджэр республикэм щызэфIэувэным, зыщегъэужьыным хэлIыфIыхьахэм ящыщщ Урысейми Къэбэрдей-Балъкъэрми щIыхь зиIэ я художник Третьяков Николай.
Ар къыщалъхуар Краснодар крайм хыхьэ Темрыкъуэ къалэрщ, и сабиигъуэр щигъэкIуар Дербентщ. I935 гъэм унагъуэр Налшык къэIэпхъуэри, мыбы щыпсэуащ. Курыт еджапIэр къиуха нэужь, Николай щIэтIысхьащ Грабарь Игорь и цIэр зезыхьэ Москва художественнэ школым. ЕджапIэр къиухри, абы Налшык къигъэзэжащ, арщхьэкIэ I94I гъэм зауэр къэхъейри, зи ныбжьыр илъэс I8 фIэкI иримыкъуа езым хуэдэ щIалэхэм ящIыгъуу зауэм Iухьащ. Кавказыр, Украинэ Ипщэр щхьэхуит къэзыщIыжахэм ар яхэтащ, псэемыблэжуи Прагэ нэс кIуащ. Налшык къэкIуэжа иужь, Третьяковыр жыджэру и IэщIагъэмрэ жылагъуэ Iуэхухэмрэ пэрыхьэжащ. ИкъукIэ лэжьыгъэ купщIафIэ куэд сурэтыщIым и Iэдакъэ къыщIэкIащ.
Зауэм ипэ зэман гугъухэм, Хэку зауэшхуэм и илъэсхэм, текIуэныгъэм къихьа гуфIэгъуэм, нэгъуэщI Iуэхугъуэхэми зыхуиша гупсысэхэр абы и лэжьыгъэхэм къыщигъэлъэгъуэжащ. Тхыдэм и напэкIуэцIхэр къыпхузэIуахым хуэдэщ Николай и сурэтхэм.
Художникым щIыпIэ куэд къызэхикIухьащ, щIыуэпсым и теплъэ къабзэр зэрилъагъур тхылъымпIэм тридзэжу. Абы и сурэтхэмкIэ «зыщыпплъыхьыфынущ» Къэбэрдей-Балъкъэрым, Дагъыстэным, Азие Курытым, Урысейм и къалэхэм. Третьяковым и лэжьыгъэхэм я нэхъ гукъинэжхэм ящыщщ цIыху цIэрыIуэхэм ятрищIыкIа сурэтхэр. Апхуэдэхэщ къэфакIуэ Шэру Соня, алэрыбгъущI бзылъхугъэхэм, ветераным, мэлыхъуэ Жабелов, балъкъэр унагъуэм ятрищIыкIахэр, «Колхоз правленэм и бжэIупэм, «Хэкум теухуа гупсысэхэр» лэжьыгъэхэр, нэгъуэщIхэри.
ЦIыхум къызэринэкIа гъуэгуанэр езым нэхърэ нэхъыфIу нэгъуэщIым къыхуэIуэтэжыну е къигъэлъэгъуэжыфыну къыщIэкIынукъым. Третьяков Николай зауэм лIыгъэ зэрихьэу зэрыхэтам и мызакъуэу, илъэгъуахэм къызыхуигъэуша гупсысэхэри и лэжьыгъэхэм щыдигъэлъэгъун хузэфIэкIащ. ЛъапIэщ абы зауэм триухуа и IэдакъэщIэкIхэр: «Знамя над Эльбрусом», «Защитникам Кавказских перевал», «Оборона Кавказа», «На марше», «Год I942», нэгъуэщIхэри.
СурэтыщIым теухуауэ КъБР-м щэнхабзэмкIэ и министрым и къуэдзэ Карчаевэ Аминэ жеIэ: «Третьяков Николай и лэжьыгъэхэм лIэщIыгъуэ псо къызэщIаубыдэ, гурыщIэ къабзэкIэ ахэр гъэнщIащ. Николай цIыхубэм сыт щыгъуи пэгъунэгъуу щытащ, мызэ-мытIэу ар хахыгъащ республикэм и СурэтыщIхэм я зэгухьэныгъэм и унафэщIу. Хэку зауэшхуэм и курыкупсэм хэта ди лIыхъужьщ, сурэтыщI Iэзэщ ар».
КъБР-м и цIыхубэ сурэтыщI Темыркъан Геннадий: «ГъащIэ дахэ икIи гугъу къэзыгъэщIа художникыр и цIыху щIыкIэкIи и творчествэкIи ящымыгъупщэнхэм ящыщщ. Зауэ лыгъейр зылъэгъуа Третьяковым дахагъэ къигъэщIыну иужькIэ зэрылъэкIыжам уригушхуэ хъунущ. Абы и фIыгъэкIэ щIалэгъуалэм Iэмал яIэщ а зэман хьэлъэм и пэжыпIэр зрагъэщIэну. ИкъукIэ щIэин лъапIэ къытхуигъэнащ сурэтыщIым. А зэманым щыIа сурэтыщIхэр щIэх-щIэхыурэ зэхуэсырти, я лэжьыгъэхэр нэхъыфI зэрыхъунумкIэ зэчэнджэщт, Москва къикI заказ куэдым елэжьхэрт, къыдэкIуэтей сурэтыщI ныбжьыщIэхэр яущийрт. ЦIыху угъурлыуэ щытащ, и IэщIагъэм къищынэмыщIа ар дихьэхырт киноми, тхылъми… Николай Къэбэрдейм къыщымыхъуами, щIыналъэм и щIыуэпсыр гурэ псэкIэ зыхищIэрт, цIыхухэр фIыуэ илъагъут.
