Шортэн Аскэрбий нэхъыбэм зэрацIыхур «Бгырысхэр» романращ. Ауэ абы и къалэмыпэм къыщIэкIащ повестхэр, рассказхэр, очеркхэр, критикэ тхыгъэхэр. Гулъытэ нэхъ зыхуэщIыпхъэхэм ящыщщ абы и пьесэхэри щIэныгъэ и лъэныкъуэкIэ зэфIигъэкIа лэжьыгъэхэри.
«Шортэн Аскэрбий и IэдакъэщIэкI нэхъ уардэхэм ящыщщ и пьесэхэр. Нобэми ди адыгэ театрым къытригъэзэжурэ егъэлъагъуэ абы и «Яшэмрэ къэзышэхэмрэ», «Мурат», нэгъуэщIхэми къытращIыкIа спектаклхэр, - жеIэ филолгие щIэныгъэхэмкIэ доктор Гъут Iэдэм. - Драматург Iэзэм езым и пьесэ итхым къыщымынэу, ЩоджэнцIыкIу Алий и «Къамботрэ Лацэрэ» поэмэр сценэм къри¬гъэзэгъауэ щытащ. Ар ямылейуэ лэжьыгъэшхуэщ, гуа¬щIэри зэманри къыпщымысхьу пIэпихыу. Ауэ Аскэрбий и щIэин¬хэм сыщыхэплъэм щыгъуэ, Шортэным и IэкIэ тха лъэIу тхылъ къэслъэгъуащ, «сэ къыслъыс гугъуехьыпщIэр зэрыщыту езы ЩоджэнцIыкIу Алий и унагъуэм ефтыну сыныволъэIу», жиIэу иту. Апхуэдэу щIищIар езым ахъшэр къелъэ¬лъэхыу арауэ пIэрэт? Пэжщ, Шортэн Аскэрбий и унагъуэр мэжалIэу щытауэ зыми зэхихакъым, ауэ зи щэр къавэхэми ящыщакъым. Уегупсысмэ, уэ къолыжым къыхэпхыу псапэ хэпщIыкIкIэ лIыгъэшхуэкъым, лIыгъэр мащIэм къыхэбгъэкIыфращ.
Иджыри зы щапхъэ къэсхьынщ, зи гугъу сщIа комиссэм дыщыхэтым щыгъуэ фIэкIа дунейм къытемыхьауэ. Зэгуэрым тхакIуэ гуп, Аскэрбии яхэту, Къэсейхьэблэ къуажэм дэт школ-интернатым и лэжьакIуэхэмрэ еджакIуэхэмрэ яIущIащ, я псэукIэми щыгъуазэ защIащ. Абы иужькIэ, Шортэным машинэ къегъуэтри, и унэ щIэт пианинэр а школым щеджэхэм тыгъэу яхурегъашэ - ярищэркъым, зыгуэркIэ ярихъуэжыркъым, апхуэдэ тыгъэ зэрищIари игъэпIийркъым. Ар хэIущIыIу щыхъур дэ и щIэинхэр зэхэддзурэ а школым къикIыу тхакIуэм къыхуатха фIыщIэ тхыгъэр къэдгъуэта нэужьщ. Апхуэдэу щытыфынур зи гур къабзэ цIыхуращ. И гу къабзэм нэмыщIу, абы талантышхуэри иIащ, а талантри зыхуэлэжьар и щхьэ закъуэкъым - лъэпкъращ. Нобэ апхуэдэр «модэкъым», ауэ ар щымыIэу лъэпкъи дыхъунукъым, ди дуней Iыхьэри зэи тхуэфэщэжыну-къым. ЛIы Iущым ахэр къыгурыIуэрти, арауэ къыщIэкIынт и цIыхугъэмрэ хуащIу щыта нэмысышхуэмрэ я хэкIыпIэр.
ТхакIуэу, драматургыу зэрыщытам нэхърэ ди тхыдэм дежкIэ зыкIи нэхъ мащIэкъым Шортэным щIэныгъэм хищIы¬хьари. Сэ фIыуэ къызэхъу-лIахэм ящыщ зыуэ къызолъытэ абы хуэдэр зи къру пашэу, КъардэнгъущI Зырамыку, Нало Заур, Теппеев Алим сымэ зи шу гъусэу щыта гупым зэгуэр сыхэхутауэ зэрыщытар. Хэку зауэшхуэр иухагъащIэу Аскэрбий, орденыбгъэ хъужауэ къигъэзэжри, япэ дыдэу ищIахэм ящыщ зыщ ЩIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым IуэрыIуатэ зэхуэзыхьэ¬сын гуп къыщызэригъэпэщу зэрыришэжьар. А гупым хэтахэм зы хьэлъэзешэ маршынэжь, абы хьэлъэрэ-хьэлъэу зы магнитофон иту, ари «движок» жыхуаIэ генератор цIыкIукIэ лажьэу, ежьэхэщ аби Мэздэгу губгъуэхэмрэ тенджыз ФIыцIэмрэ я зэхуакум адыгэ щы¬псэу къамыгъанэу зэхакIухьащ. Уэшх къешхмэ, къатешхэрт, дыгъэр жьэражьэу къатепсэрт, щIыIэ хъуми, къуэдзапIэншэт, ауэ лъэпкъым и гупсэу IуэрыIуатэр зэхуахьэсырт. Абы щыгъуэ лIы Iущым и гъусахэм ирикъун щIэныгъи яIакъым, щыуагъэ яIэщIэщIэуи щытащ. Ауэ нобэкIэ ди Iэрытх архивым хэлъым и нэхъыбэр а лъэхъэнэхэращ щатхыжар. Абдежми Шортэн Аскэрбий жыжьаплъэу къыщIэкIащ. ЯпэщIыкIэ абы и гупыр хуиунэтIащ нарт хъыбархэмрэ пшыналъэхэмрэ нэхъыбэу тхыжыным. КърикIуар I95I гъэм къыдэкIа тхылъ дахэшхуэ¬ращ. Пэжщ, а тхылъым дэплъа¬гъунущ нобэрей щIэныгъэм и хабзэм темыт Iэджи. ИтIанэми, и зэманым дежкIэ ар адыгэ лъэпкъыр къэзыгъэбжьыфIэн къэхъугъэу щытащ. Абы къыкIэлъыкIуэу, Шортэным къалэну зыхуигъэуващ Къэзанокъуэ Жэбагъы и хъыбархэр тхыжын хуейуэ. Абыи зыфI кърикIуащ: тхылъеджэхэм къаIэрыхьащ иджыри къэс я пщIыхьэпIэм къыхэмыхуауэ лъэпкъым и фIыгъуэ: Жэбагъы теухуа хъыбархэр щызэхуэхьэса тхылъ цIыкIу. АдэкIэ а тхылъым кърикIуащ адыгэлI щэджащэм теухуа тхыгъэ къэрал псом щылъапIэ энциклопедие зыбжанэм зэрыратхар - япэ адыгэ философ икIи политикэ Iуэхузехьэ цIэрыIуэ, жиIэу. Дэ дыщызэдэлэжьа зэманым абы итхащ тхылъитIу къыдэкIыжа лэжьыгъэшхуэ, адыгэхэм муслъымэн диныр къащтэным и пэкIэ яхэлъа фIэщхъуныгъэхэм ятеухуауэ. Ар лъэпкъ тхыдэр къэпщытэным дежкIэ куэду хэлъхьэныгъэфIт, нобэми щIэныгъэры-лажьэхэр абы ирогъуазэ, нэхъ тхыгъэ пэжхэм щыщу ялъытэу.
Талантышхуэ зиIэр языны¬къуэхэм деж, сабийм хуэдэу, жыIэзыфIэщ мэхъу. Аскэрбии апхуэдэт. Къэхъуащ ар къагъапцIэу къыщытрагъэлъэдаи. Ауэ ар зэи хьэрэмышхыу щытакъым, зэхэгъэж иIакъым, хэт щхьэкIи и гур зэIухауэ дунейм тетащ. Абы икъукIэ фIэфIт нэхъыщIэхэр игъэгушхуэн, зыгуэрым дэIэпыкъун. Языныкъуэхэм деж зыдэIэпыкъур имыцIыхуххэу къыщыщIэкI щыIэт. Ауэ фIыщIэр кIуэдыркъым. Абы и тхыгъэхэр лъэпкъым и дыщэ чысэм илъу къэнащ, езым и теплъэмрэ и щэнымрэ сыт щыгъуи узыщIэхъуэ¬псын лъагапIэщ».
