УэрэдыфIхэр зи IэрыкI

         Адыгэ композитор, УФ-м щIыхь зиIэ и артист Къашыргъэ Билал къызэралъхурэ илъэс 95-рэ ирокъу.

Билал и анэ адыгэ пшынауэ цIэрыIуэ КIурацэ и щIалэр макъамэм щIипIыкIащ. ЗэрыжаIэщи, пшынэм къыдэушу, абы щIэжеикIыжу щIалэ цIыкIур къэхъуащ.  

Макъамэм дихьэха Билал щIотIысхьэ Римский-Корсаков и цIэр зезыхьэу Ленинград дэт консерваторэм. А зэманым абы щыIэт Къэбэрдей оперэ студием щеджэхэр. 50 гъэхэм ехъулIэныгъэкIэ ар къиуха нэужь, Къашыргъэ Хьэнащхъуэ и къуэ Билал макъамэ гъуазджэм пыщIа IуэхущIапIэ зэмылIэужьыгъуэхэм щылэжьащ.

Билал макъамэм, уэрэд жыIэным, къафэм хуэIэкIуэлъакIуэти, къафэр къыхихри, Къэбэрдей-Балъкъэрым уэрэдымрэ къафэмкIэ и ансамблым лэжьэн щыщIидзащ. Артист Iэзэхэу Атэлыкъ Аслъэнджэрийрэ Дэшу Хьэшыррэщ Билал къафэм хуэзыгъэсар. Гулъытэншэу къагъэнакъым щIалэр уэрэд жыIэнми зэрыхуэIэзэр. А зэманым ансамблым и художественнэ унафэщIу щыта Покровский Александр Билал унафэ быдэ къыхуищIащ уэрэд жыIэным хуеджэну. Абы и чэнджэщкIэ Билал щIэтIысхьащ Ленинград консерваторэм. Уэрэд жыIэным хуеджа нэужь, 1956 гъэм абы лэжьэн щыщIидзащ республикэ радиом и хор къызэрагъэпэщыжам.

Къэбэрдейр Урысейм зэрыгухьэрэ илъэс 400 ирикъурт 1957 гъэм. Уэрэдымрэ къафэмкIэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал ансамблым 1956 гъэм зыхуигъэхьэзырын щIидзат Къэбэрдейр Урысейм зэрыгухьэрэ илъэс 400 зэрырикъур Москва зэрыщагъэлъэпIэнум. 1956 гъэм и кIэм Къэбэрдей-Балъкъэрым и литературэмрэ гъуазджэмрэ я махуэхэр Москва щекIуэкIауэ щытащ. Абы хэта усакIуэ, артист гупым ящIыгъуащ Къашыргъэ Билал. Къэфэну, хорым хагъэхьэну щIалэхэмрэ хъыджэбзхэмрэ зэпеуэкIэ къыхахащ. Хорым хагъэхьа цIыху 15-м Къашыргъэри ящыщ хъуащ. Махуэшхуэм ехьэлIа Iуэхугъуэхэр къэрал  гулъытэм щIэту къызэрагъэпэщырт. Композитор цIэрыIуэ Мурадели Вано Москва кърагъэкIат къалащхьэм щатыну концертыр игъэхьэзырыну. Абы ирихьэлIэу Шейблер Трувор итхат «Нартхэр» оперэ-балетыр (либреттэр зейр КIуащ БетIалт). Къашыргъэ Билал абы щигъэзэщIащ нарт Сосрыкъуэ и ролыр. Москвадэсхэр зэи зэмыдэIуа адыгэ уэрэдыжьхэр щызэхахым, гъэщIэгъуэн, щIэщыгъуэ зэращыхъуам и щыхьэту, лъаIуэурэ зыбжанэрэ жрагъэIэжащ. Махуэшхуэм хэта куэдым цIэ лъапIэхэр къыфIащауэ Москва къикIыжат. Къашыргъэм Сосрыкъуэ и ролыр пылъхьэншэу зэригъэзэщIам папщIэ къыхуагъэфэщащ «РСФСР-м щIыхь зиIэ и артист» щIыхьыцIэр.

         1957 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэрым уэрэдымрэ къафэмкIэ и ансамблыр хэтащ профессиональнэ уэрэджыIакIуэ гупхэм я союзпсо зэпеуэм. А зэманым радиом щылажьэ Къашыргъэ Билали абы ирагъэблэгъащ. Республикэм и лIыкIуэу а зэпеуэм хэтахэм дамыгъэ лъапIэ - дыжьын медалыр - къыхуагъэфэщащ. Абы Iэмал къаритащ 1957 гъэм студентхэмрэ щIалэгъуалэмрэ я VI дунейпсо фестиваль Москва щекIуэкIам хэтыну.

         Гупыр зэпеуэм хуэзыгъэхьэзырар Москва и къэфакIуэ зэчиифIэ Корень Сергейщ. КъыжыIапхъэщ  зэпеуэм хэтахэм къахьа ехъулIэныгъэр абы куэдкIэ и фIыгъэу зэрыщытыр. Япэ щIыкIэ гупым хэтхэм я гугъащ бгырыс къафэ ягъэлъэгъуэну. Корень Сергей гупым и программэм еплъа нуэжь - «Къафэ», «Удж» - къафитIыр хигъэхьащ. Къашыргъэ Билалрэ Шэру Сонярэ зэдагъэзэщIа къафэм дыщэ медалрэ зэпеуэм и балл нэхъыщхьэмрэ къахуихьащ. КъэпщытакIуэ гупым и унафэщI, балетмейстр, къэфакIуэ цIэрыIуэ Моисеев Игорь текIуахэм къахьа дамыгъэхэр щаритыжым къыхигъэщащ цIыхубэ гъуазджэм и фIыпIэр абыхэм къызэрыздахьар.

Налшык и культпросветучилищэм щыщригъаджэм, Билал и гъэсэнхэм ядэгуэшащ и зэфIэкIхэмкIэ. Къашыргъэм лъэпкъ къафэхэмкIэ щригъэджа къудамэм къыщIигъэкIащ къэфакIуэ Iэзэхэу Хьэкъул Розэ, Къардэн Борис, Молэ Риммэ, Жабеловэ Ленэ, нэгъуэщIхэри. Къашыргъэм лъэпкъ къафэхэм зэрыхуэбгъэсэным ехьэлIауэ зэхилъхьа программэм а Iуэхур ящигъэпсынщIэрт къафэмкIэ езыгъаджэхэми абы хуеджэхэми.

Къашыргъэ Билал 1998 гъэ пщIондэ хэтащ  Къэбэрдей-Балъкъэрым и радиом и хорым. А зэманым ятха уэрэд пщIы бжыгъэхэр радиом и фондым щахъумэ. Билал макъами итхырт. Абы уэрэду щэм щIигъу итхащ, ахэм я нэхъыбэри цIэрыIуэ хъуауэ. Республикэм искъым Къэшэж Иннэ и псалъэхэр зыщIэлъ «Возьми меня в Балкарию» уэрэдыр зымыщIэ. Абы щIэлъ макъамэр зейр Къашыргъэ Билалщ. Композиторым къыдигъэкIащ КIыщокъуэ Алим, Кулиев Къайсын, Геттуев Максим, ЩоджэнцIыкIухэ Алийрэ Iэдэмрэ, нэгъуэщIхэми я псалъэхэм макъамэхэр щIилъхьауэ ягъэзащIэ уэрэдхэр зытет альбомитI. 

ТЕКIУЖЬ Заретэ.