Урыс гъуазджэм и япэ музей

Николай II и унафэкIэ Санкт-Петербург и Михайловскэ уардэунэр музейуэ зэрагъэпэщыжри, 1895 гъэм мэлыжьыхьым и 13-м къызэIуахащ, урыс гъуазджэр фIыуэ зылъагъуу щыта пащтыхь Александр III и фэеплъу. Урыс гъуазджэм и япэ музейм щызэхуахьэсат художник цIэрыIуэхэм я лэжьыгъэ нэхъыфIхэр. Псалъэм папщIэ, Александр III-м зыхилъхьэ щымыIэу пщIэ яхуищIырт икIи зэхуихьэсырт урыс сурэтыщIхэу Брюллов, Айвазовский, Тропинин, Венецианов, Крамской, Шишкин сымэ я Iэдакъэ къыщIэкIа лэжьыгъэхэр. 

ХудожествэхэмкIэ академием и президентым и унафэм щIэту лэжьэну музейм и Iуэхухэр зэкIэлъигъакIуэрт пащтыхь унагъуэм щыщ джыназ Георгий. Музейр къызэгъэпэщыным зи гуащIэ хэзылъхьа щIэныгъэлIхэм, гъуазджэм и лэжьакIуэхэм, тхыдэджхэм, IуэрыIуатэджхэм, археологхэм, архитекторхэм ящыщт Толстой Д. И., Бенуа А. Н., Брюллов П. А., Нерадовский П. И., Сычев Н. П., Столпянский П. И., Боткин М. П., Миллер А. А., Пунин Н. Н., нэгъуэщIхэри.

Музейм щахъумэ Александр III и тетыгъуэм и тхыдэм ехьэлIахэмрэ езы пащтыхьым къыщIэна хьэпшыпхэмрэ. КъыжыIапхъэщ, абы щIэлъ хьэпшыпхэм я бжыгъэм зэпымыууэ хагъахъуэу, езы музейми зрагъэужьу къызэрекIуэкIар. ЛIэщIыгъуэм щIигъукIэ зэфIаха лэжьыгъэр щхьэпэщ Урысейм и художественнэ, щэнхабзэ зыужьыкIэр щытыкIэхэр зыхуэдам уриплъэжынымкIэ. Музейм и хъумакIуэхэм лэжьыгъэшхуэ я пщэ къыдэхуэрт, хьэпшыпхэр хъумэным, абыхэм я бжыгъэм къыхэгъэхъуэ-ным, ахэр зэгъэзэхуэным теухуауэ. Мылъку щхьэхуэ хухахырт IуэхущIапIэмрэ абы и Iэгъуэблагъэмрэ зыхуей хуэгъэзэнымрэ зэгъэпэщыжынымрэ. 

Музейм къудамэ зыбжанэ иIэт. Александр III и фэеплъым хуэщIа - къэдабэ удзыфэкIэ къищIыкIа пэш нэхъ дахэ дыдэм - абы къыщIэна хьэпшыпхэр, зэрышхэу щыта дыжьын хьэкъущыкъухэр, пащтыхьымрэ пащтыхь гуащэмрэ я бюстхэр, сурэтхэр щахъумэрт. КъищынэмыщIауэ, художественнэ, IуэрыIуатэ, художественно-промышленнэ къудамэхэр иIэт. Сурэтхэм къадэкIуэу, скульптурэу, графикэу, унэ зэрагъэдахэ хьэпшыпу минрэ щэ ныкъуэм щIигъу щахъумэрт. Мы зэманым абы хьэпшып мин 400 щIэлъщ.

Эрмитажымрэ ЩIымахуэ уардэунэмрэ къикIыу урыс художникхэм я лэжьыгъэ куэд абы яшат. ХудожествэхэмкIэ академием пасэрей чыристан хьэпшыпхэмкIэ и музейм щахъумэ псори (тхьэнапэхэр, пхъэм къыхэщIыкIа скульптурэхэр, пасэрей, курыт лIэщIыгъуэм ягъэхьэзыра при-кладной, члисэ гъуазджэ хьэпшыпхэр) абы иратыжат. Урыс музейм тыгъэ хуащIат XVIII-XIX лIэщIыгъуэхэм Урысейм и къэрал лэжьакIуэхэм я сурэтхэу джыназ Лобанов-Ростовский Алексей (1824 - 1896) и Iэдакъэ къыщIэкIахэр. Художник, гъуазджэ лэжьакIуэ Бенуа Александр зэхуихьэса лэжьыгъэ куэд музейм тыгъэ хуищIат джыназ гуащэ Тенишевэ Марие. Езы пащтыхь Александр III и уардэунэм щIэлъа хьэпшып куэди музейм игъэIэпхъуащ. КъищынэмыщIауэ, пащтыхьым ХудожествэхэмкIэ и академием къызэригъэпэщ выставкэхэм лэжьыгъэ нэхъыфIхэр къыщищэхурти, Пащтыхь Академием и Музейм щIилъхьэрт. Илъэситху дэкIа нэужь, ахэри Урыс музейм и художественнэ къудамэм ягъэIэпхъуэжырт.

Михайловскэ уардэунэр музей зэгъэпэщыжыныр пщэрылъ щащIащ архитектор Свиньин В. Ф. ИлъэситIрэ ныкъуэм къриубыдэу зэфIаха лэжьыгъэм сом мини 5-м щIигъу текIуэдащ. Ар ахъшэшхуэт а зэманым. Музейм ди зэманым хуримыкъур сыт жыпIэмэ, тыгъэ къыхуащI хьэпшыпхэр абы зэрыщIэмыхуэжырщ. Иужьрей илъэсхэм абы ухуэныгъиплI къызэрыпащIыхьами емылъытауэ, хьэпшыпхэм я бжыгъэм псынщIэу къазэрыхэхъуэм къыхэкIыу, пэшхэр къомэщIэкI. КъыжыIапхъэщ, IуэхущIапIэм тыгъэ къыхуащI псори къызэрыIамыхыр, атIэ цIыху 20 зыхэт къэпщытакIуэ гупыр япэщIыкIэ абыхэм зэрыхэплъэр.