Iэпхъуалъэ лъащIэм уиплъэмэ…

- Адыгэм «ныбжьэгъур гъуджэщ» жиIащ. А псалъэжьым и купщIэм ноби зы пщIэ гуэр иIэжу щытмэ, сэ нэхъ гъуджэ къабзэ иплъэрей щыIэу къыщIэкIынкъым, ауэ а сэ сызэрыплъэ гъуджэм къищыр сэракъым… Бгъэжьнокъуэ Заурбэч и псэр щыхъуэпскI дунейм и дахагъэрщ, - жеIэ композитор ХьэIупэ ДжэбрэIил. - Заур сэрэ блыщI гъэхэм ныбжьэгъу дызэхуэхъуащ. Куэдми мащIэми абы лъандэрэ дызэгъусэщ. Дэ зэныбжьэгъухэм ди дунейм щекIуэкIари щекIуэкIри лъэпкъ тхыдэм, ди адэжьхэм къащIэна хабзэм, гупсысэ щыпкъэм епхауэ дыкъыздэгъуэгурыкIуащ нобэм къос. Бгъэжьнокъуэ Заур хуэдэ цIыхур зырызыххэщ. Фыгъуэижэ гуэр зыхэмылъ щыIэ? ЩыIэщ! Ари аращ зэхьэлIар. Абы и дуней еплъыкIэмрэ и дуней тетыкIэмрэ укъегъэуIэбжь.

Псори зыхуэкIуэжыр, сызэреплъымкIэ, цIыхум дауэ IэщIэдзын сыхуэхъун, сыткIэ и Iуэху дэзгъэкIын, и псэр дауэ згъэдэхэн – аращ мы адыгэлI щыпкъэр щIэпсэур. Заур куэдкIэ япэ уищынкIэ хъунущ, ауэ цIыхугъэкIэ абы пэлъэщын гъуэтыгъуейщ! Апхуэдэ цIыхур езыр апхуэдэу къалъху, хэплъхьэни хэпхыни щымыIэу. Заур зэрыпсэу философием и лъабжьэр жыжьэ къыщожьэ, адыгэ хабзэм и къуэпсым пыщIауэ.

Ар художник-графикщ. Графикэр ауэ къызэрыгуэкI IуэхущIафэу къэзыбж щыIэщ. Сэри зы бэлыхьлажьэ хэсщIыкIыу аракъым, ауэ Къып Мухьэмэдрэ Бгъэжьнокъуэмрэ сакIэщIэсурэ дуней телъыджэ куэд къызэIусхащ графикэм теухуауэ. Iэпхъуалъэ лъащIэ фIэкI мыхъу график лэжьыгъэ нэсым псэ щыбгъэджэгуфыныр егъэлеяуэ гугъущ, ауэ у-Бгъэжьнокъуэ Заурмэ - ар тынш дыдэу къыщIокI. 

Заур тхылъ игъэщIэращIэхэр псоми къыхыбоцIыхукI. Унэгуащэм щыпщIафIэм деж шхын ипщэфIым и псэр химылъхьэмэ зэи шхыныр IэфI хъунукъым, абы ещхьу тхылъыр зыщI сурэтыщIым и псэр химылъхьэмэ – зэи тхылъыр нэс хъунукъым.

Мин бжыгъэм нэблэгъа къыщIэкIынщ Заур тхылъым ехьэлIауэ ищIа сурэтхэр, тхыпхъэщIыпхъэхэр, ауэ, зэрыжытIащи, псоми ахэр къагъэсэбэп щапхъэ (канон) ящIауэ.

Гу лъумытэнкIэ Iэмал зимыIэщ Заур къигупсыс хьэрф тхыкIэхэр. Зыми емыщхь жинт теплъэр Заур къигупсыс хьэрф тхыкIэмкIэ гъэщIэрэщIэжамэ - тхылъыр къызэгуумыхыу зыIэщIэбгъэжу пIыгъын къудейри гуапэщ.

АтIэ къызэредгъэжьа «гъуджэмкIэ» дгъэзэжынщи, зэ диплъэжынщ… Заур щысщ и Iупэр шияуэ тхылъымпIэм йопщэри. Къалэм зэмылIэужьыгъуэхэр зыхигъауэ тушь фIыцIэм зэзэмызи псы хегъаткIуэ, аргуэру тхылъымпIэ напэм йопIэстхъ, и нэр щIеукъуанцIэри нэхъ жыжьэIуэ Iуиха сурэтым йоплъыж… Жейрэ е мащIэу щхьэукъуэрэ шэнтжьей ис ХьэIупэр?.. Заур къотэджри зы хуабэ гуэр трепIэ и ныбжьэгъум. Языныкъуэми ХьэIупэм зигъафIэу жейнэпцI зещI, Заур зыгуэр зытригъэпIэн щхьэкIэ…

Бгъэжьнокъуэ Заурбэч лэжьыгъэ купщIафIэ и щIыбагъ къыдэлъщ. Ауэ абы и цIыху щIыкIэр и ныбжьэгъум хуэдэу къытхуэIуэтэну къыщIэкIынтэкъым. КъБР-м и цIыхубэ сурэтыщIыр ГъуазджэхэмкIэ Европэ Академием и академикщ. Ар Бахъсэн къалэм къыщалъхуащ. 1962 гъэм Заурбэч къиухащ Краснодар педагогикэ институтым и художественно-графикэ факультетыр, 1970 гъэм - Москва полиграф институтыр. 1970 – 1979 гъэхэм Къэбэрдей-Балъкъэрым и «Эльбрус» тхылъ тедзапIэм и художественнэ редактору лэжьащ. 1979 - 1982 гъэхэм КъБР-м и Художественнэ фондым ар и сурэтыщI нэхъыщхьэщ. 1976 гъэм къыщыщIэдзауэ СССР-м и СурэтыщIхэм я зэгухьэныгъэм хэтщ. Абы игъэщIэрэщIа, сурэт зыхуищIа къыдэкIыгъуэхэм Тхылъ гъуазджэмкIэ урысейпсо зэпеуэхэм я щIыхь тхылъу 6 къахьащ. Романтизм Iэмалым дихьэхауэ Бгъэжьнокъуэм къигъэщIащ «Метаморфозы», «Плач дерева», «Адыгэ уэрэдыжьхэр», «Нартхэр», «Макъамэ», «Адыгэ пшыналъэхэр», «Адыгэ таурыхъхэр» зыфIища графикэ лэжьыгъэхэр. Илъэс куэд хъуауэ и IэщIагъэм хуэпэж сурэтыщIым зыми емыщхь и «хъэтIыр» къэцIыхугъуафIэ хъуащ, къызыхэкIа лъэпкъым и щIэиным хуиIэ пыщIэныгъэр мэгъу къару хэлъу и сурэтхэм яхилъхьэну хузэфIэкIащ. Бгъэжьнокъуэм ГъуазджэхэмкIэ Европэ Академием и дыжьын медалыр 2010 гъэм къыхуигъэфэщауэ щытащ, УФ-м и СурэтыщIхэм я зэгухьэныгъэм и дыжьын медалыр - 2011 гъэм. 

- ЦIыхубэм иджыри къагурыIуакъым тхылъым къахуищIар зыхуэдизыр. Нэхъыбэу сызэлэжьар тхылъырщи, сэ абы и мыхьэнэм фIыуэ хызощIыкI. Москва сыщыщеджа илъэсхэм тхылъ миным нэблагъэ къалэшхуэм къисшыжауэ щытащ. Тхылъыр мыхъуатэмэ, губгъуэм ит псэущхьэм дыхуэдэнт. Абы щIэныгъэ къытхуихьащ - ар зыщыдгъэгъупщэ хъунукъым, - жеIэ Бгъэжьнокъуэм. - Къып Мухьэмэд сызэриныбжьэгъум нэмыщI, дызэдеджати, дэтхэнэм тхылъыщIэ къыIэрыхьами, гъэщIэгъуэн гуэр къеджами зыр адрейм абыкIэ ехъуажэрт. Апхуэдэ дыдэу си ныбжьэгъу, композитор ХьэIупэ ДжэбрэIил сэрэ дызыбгъэдэтщ. ЖысIэнуращи, сурэтыщIхэми литературэр фIыуэ долъагъу. 

Испанием си выставкэр щысщIыну сыщрагъэблагъэм, зы лъэныкъуэкIи си гуапэ хъуат Сервантес Мигель, Лоркэ Гарсиа, Лопе де Вега сымэ хуэдэ тхакIуэшхуэхэм, Веласкес Диего, Гойя Франсискэ, Риберэ Хосе сымэ хуэдэ сурэтыщIхэм я щIыналъэм сызэрыкIуэнур. Ауэ икIи сегупсысырт: апхуэдэ цIыху инхэр зиIа испанхэм къафэIуэхуну пIэрэ си лэжьыгъэхэр, жысIэу. АрщхьэкIэ си ныбжьэгъухэм сытрагъэгушхуащ а Iуэхум. Зи IэдакъэщIэкIхэр фIыуэ слъагъухэм ящыщщ голландие сурэтыщIхэу Босх Иероним, Брейгель Питер сыми. Испанием и музейм абыхэм я IэдакъэщIэкIхэр зэрыщыслъэгъуам сыщыгуфIыкIащ.

…КIыщ Мухьэдинрэ абы и щхьэгъусэ Мосс Жаклинрэ Мадрид дэт «Прадо» музейм зыщызагъэплъыхьыну сашат. IуэхущIапIэм гъунэгъу дыщыхуэхъум, сыкъэуIэбжьащ, сыт мыпхуэдиз цIыху музей бжэIупэм щIыщытыр, жысIэри. ПцIы супсыну къыщIэкIынкъым, километр ныкъуэ зи кIыхьагъын чэзу зэхэтт. Мухьэдин къызэрызгуригъэIуамкIэ, абыкIэ щыIэ цIыхур гъуазджэм щIобэг, абы и мыхьэнэр зыхуэдэр къащIащи. Ди къэралым апхуэдэ зэгуэр щыфлъэгъуа?! Сэ щыслъэгъуакъым. А Iуэхум гудзакъэ яIэу бгъэдыхьэн хуейщ щэнхабзэмкIэ ди IуэхущIапIэхэр, армыхъумэ гъуазджэри щэнхабзэри мащIэ-мащIэурэ зэтещэхэжыпэнущ.