Хьэчим щхьэ Борэн?

(рассказ)

Шыгу шэрхъ ищIу унэ джабэм кIэрыс дадэ къыщыслъагъум согуфIэ - шыудзышэ сыздишэнущ. Си плIэм илъ тхылъылъэм сызэрыригъэшари сызэрымэжалIэри сщыгъупщэжат.

- Сыт, ПIытIу, тIу къэпхьа нобэ? - еджапIэ сыкъикIыжа нэужь дадэ апхуэдэу къыздэгушыIэ и хабзэт, зэ тIу къэсхьри си дневникым и напэр къыдэстхъауэ щытати. Сэри зэхэсщIыхьауэ щытар сощIэжри сызэролъэлъ:

- ТIукъым, дадэ, ровнэу тху къэсхьащ.

- Нобэ Хьэчим къэкIуат, - жи дадэ, - укъэмысыжурэ ежьэжащ.

Ди унагъуэр Хьэчим щытепсэлъыхькIэ, сэ гупсысэ сыхохуэ. Хьэуэ, Хьэчим сымыцIыхуу аракъым икIи сфIэфI дыдэщ ар къыщыкIуэр. Нобэ сызэрыхуэмызари си жагъуэт. И напэпкъыр хужьу, пащIэ фIыцIэ тету, и щхьэцыр тIэкIу тхъуауэ, и нэкIур гуфIэ зэпыту лIы лъагъугъуафIэ гуэр. А псом хызолъхьэж Хьэчим кIэнфет къысхуимыхьу зэикI къызэрымыкIуэри, абы нэхърэ нэхъ цIыхуфI щымыIэу къысщохъу. НэгъуэщIщ сэ къызгурымыIуэр. А Хьэчим ди дадэ и къуэшщ. Дадэ и унэцIэр Мырзэкъанщ. Ауэ сэ иныкъуэхэм деж зэхэсхырт Хьэчимым Борэн унэцIэр пыту. КъызгурымыIуэри?! Ар дадэ и къуэшыр пэжмэ, щхьэ Борэн, дадэ щы-МырзэкъанкIэ?

- И, дадэ, - си гупсысэхэм сыкъыхокIыж - Хьэчим щхьэ Борэн?

- Борэнкъым, хьи ар апхуэдэу жаIэми.

- Дадэ, жыпIэр къызгурыIуэркъым. Апхуэдэу щыхъукIэ, сэри сы-Мурат хъункъым, абыкIэ фыкъызэджэ щхьэкIэ.

- Мыбы зэпишэчхэр елъ...КIуэ, ПIытIу, тIэкIу едзакъи къыщIэкIыж.

      Сышха нэужь, дадэ ди псалъэмакъ гъэщIэгъуэным пыдигъэщэн сигугъа щхьэкIэ - дэнэт. Езым и жыIауэ, Iэпыдзлъэпыдз сищIыну арат къыщIысхуейр. Ауэ, зэрыжаIэщи, пщэдейри махуэт.

     ЕтIуанэ махуэм "шыудзышэм" дыщыIэу сригъэдэIуащ дадэ и хъыбарым. Зыдгъэпсэхуну детIысэхауэ, дадэ "тхьэрыкъуэф Iэнэ" жыхуиIэм хуэдэ къэдузэдри, нанэ къыдита гъуэмылэр тедгуэшащ. Удз пыупщIагъащIэм къыхих мэм зыщызгъэнщIыртэкъым, зыжьэдэсшэ пэтми. Ари хэтт дадэ шыудзышэ сишэну щIысфIэфI щхьэусыгъуэхэм.

- НытIэээ, ПIытIу, уэ дыгъуасэ зыгуэркIэ укъэзгъэгугъат, - жи дадэ. Ар зыжриIэр сэрауэ пщIэнтэкъым, сэ къызэплъыххэркъым дадэ - уафэм и нэр триубыдащ:

- Хэку зауэшхуэр къэхъеят, унагъуэхэм лъапсэрыхыр ирилъхьэу: сабийхэр зеиншэу къигъанэу, цIыхубзхэр фызабэ ищIу, анэхэр къуэхэм я гуауэм иригъэхьыжу... Абы щыгъуэ сэ илъэсибл сыхъуу арат. Си шыпхъур илъэсищ хъурт, къуэш нэхъыщIэр илъэситI ирикъупатэкъым. Ди адэр зауэм дашащ, мазих нэхъ дэмыкIыуи хэкIуэдащ. Абы иужь ди анэри дунейм ехыжащ. Хьэчим, быным я нэхъыщIэр, ди анэ тхьэмыщкIэм и къурIэнаджэр зэфIэкIыху щагъэIэну ди адэ къуэшым ипхъу деж яшат.

    Ди адэ тхьэмыщкIэм и къуэш Дзыдзу гъусэ схуэхъуат, Хьэчим къэсшэжыну сыщыкIуэм. Аслъижан гъунэгъум йожэкI, уэрамым долъадэ, и куафэм йоуэж - сабийр игъуэтыжкъым, напIэзыпIэм здэкIуэдари къыгурымыIуэу жеIэ. Дзыдзурэ сэрэ дэнэ щытщIэнт Аслъижан Хьэчимым мылъыхъуэххауэ, гъунэгъухэр къызэхижыхь нэпцI зищIауэ... Пщыхьэщхьэр фIыуэ хэкIуэтауэ дыкъыдокIыж, тIуми ди щхьэр къытхуэмыIэту. Си гум зишхыхьыжырт: щхьэ еттат?

  ЕтIуанэ махуэм тедгъэзащ Аслъижанхэ. ДыздэкIуам дыдэмыхьэ щIыкIэ къытхуэзащ Нэгумэ Iэлэбуц жыхуаIэр, икIи абы ди адэ къуэшым къыжриIащ: -"Уэлэхьи, Дзыдзу, мыбыхэм зэ къытрагъэзэжамэ, и пэжыпIэр яжесIэнт, мы унагъуэр Iеищэу мэгуIэ жысIэу сыныфпэплъэу аратэмэ. Мы си нитI къаплъэхэмкIэ слъагъуу, Налшык кIуэ автобусым Аслъижанрэ сабиймрэ итIысхьащ. КъызэрыкIуэжар щIалэ цIыкIур имыгъусэжущ. ФыкIуи, Налшык фыщыфлъыхъуэ."

Куэдрэ дыкъекIуэкIащ, Хьэчим дымыгъуэтыжурэ. Сэ сыкъыдэкIуэтеящ, балигъ сыхъуащ. Хьэкъыу спхыкIат: си къуэшыр къэзмыгъуэтыжауэ сыувыIэ хъунутэкъым. 

Си гугъэ хэсхыжынми сынэсауэ, Хьэчим и лъэужь сытехьащ. Налшык дэт интернат гуэрым сыщыщIэупщIэну сыIухьауэ, ныбжь зиIэ цIыхубз сырыхушхуэ къыспожьэ. Урыс фIэкIа си гугъакъым цIыхубзыр. СыкъызытекIухьар зэрыгурызгъэIуэнум сыздегупсысым, езыр адыгэбзэ къабзэкIэ къэпсэлъащ. СыкъыщIэкIуар цIыхубзым щыжесIэм, гупсысэри зы щIалэ цIыкIум хуигъэфэщащ зи гугъу сщIыр. Си Iуэхур къизымыдзэну фэ зэсплъа цIыхубзыр къысхуэгузави хуэдэт. Сабийм и цIэри ищIэжырт си псэлъэгъум. Ауэ цIэ къудейкIэ уигу бгъэтIылъ хъунутэкъым - лъагэу узыIэта гугъэр пцIыуэ къыщIэкIмэ, уиудыныщIэу щIылъэм утридзэжынут. ЩIалэ цIыкIум ХьэкIурацэкIэ еджэу шыпхъу иIэу и гугъу ищIырейуэ щытауэ цIыхубзым къыщызжиIэм, си фIэщ хъупащ шынэхъыщIэм и лъэужь сызэрытетыр. Ди шыпхъу Зое арат - ХьэкIурацэт - дызэреджэр.

ГъэщIэгъуэн сщымыхъуу къэнатэкъым си пащхьэ къит цIыхубз сырыхушхуэм Хьэчим теухуауэ а псор зэрищIэр - интернатым сабий щымащIэу къыщIэкIынтэкъым. А псор абы игу ирезыгъэубыдар Хьэчим интернатым зэрыщIаша хъуа щIыкIэрауэ къыщIэкIынт. Абы и гугъу къысхуищIащ:

- Интернатым цIыхубз гуэр къэкIуауэ щытащ: "Си щхьэгъусэр зауэм хэкIуэдащ, си закъуэщ, бын сиIэкъым.  Ади ани имыIэжу, зыри къыщIэмыупщIэжыну зы щIалэ цIыкIу къызэфт" - жери Iейуэ лъаIуэу. Дигугъакъым Хьэчим щIэупщIэ иIэну. Фи щIалэр абы иратауэ щытащ.

- Дауэ сэ ар къэзгъуэтыжыну иджы, - щыжысIэм, абыи щыгъуазэ сыхуищIащ.

- Старэ Лэскэн щыщщ, и цIэр Борэн Хьэбцинэщ.

    Старэ Лэскэн дыщыкIуам, куэбжэм цIыхубз лъагъугъуафIэ гуэр къыдэкIащ. Хьэчим щIэмысу щыжиIэм, дыкъэкIуэжащ. Аргуэру тедгъэзащ - щIэстэкъым. Ещанэу щытедгъазэм, фызыр къэгъащ: "Зыри жызмыIа щхьэкIэ фыкъызытекIухьар къызгурыIуащ", - жиIэри. ЦIыхубзыр и гум зэрихуэу къыщIэкIынт, апхуэдизрэ дыщыкIуэм шэч ищIауэ. Бысымым унэм дригъэблэгъащ. Хьэчими къыщIэкIри дыщIишащ. Зыри жыдмыIэу дыщысащ тэлайкIэ. ЦIыхубзыр щIэкIа нэужь, Хьэчим зыхуэзгъэзащ:

- СыкъэпцIыхуркъэ?

-СызэрыпIуплъэу шэч пхуэсщIащ, у-Музэринкъэ?  - жиIащ Хьэчим.

- Уэлэхьи, сы-Музэринмэ, - жызоIэ сэри.

ТIури дыкъэтэджауэ IэплIэ зэхудощI...

  Хьэчим къыздэтшэжынуи дыхэтат. Зи нэпситIыр къелъэлъэхыу къэлъэIуа анэм сыт епщIэнт?! Езы ди къуэшми къыхуэгъэнэнутэкъым ар.

  Хьэчим Борэн унэцIэр къыхуэнащ, унэцIитI иIэ хъуащ.

Япэу лъапсэм къыщихьэжам къыпыгуфIыкIащ: "Дунейр шэрхъщи, мэкIэрахъуэ" - жиIэри. "Сыт жыхуэпIэр?"- къизгъэкIыу сыкъыщыдэплъейм, къызжиIэжащ маршынэшхуэкIэ Къущхьэхъу былым ишэу ди къуажэм куэдрэ къызэрыдыхьар, къыдыхьэхуи ди куэбжэмкIэ зэрыблэкIар.

Шыудзышэм дыкъикIыжу унэм дыкъызэрыкIуэжа гъуэгур кIэщIкъым. ДыщыкIуэм си жьэр сымыгъэувыIэу шыгум сисамэ, иджы быхъ къызжьэдэкIыртэкъым. Дадэ и гъащIэ гъуэгур, мы иджыпсту дызытетым нэхърэ куэдкIэ нэхъ кIыхьыр, си нэгум щIэтт. Шыгум и кIыргъ макъым сыщIэдэIуурэ, а псор зэзгъэзахуэрт, дадэ зи гугъу къысхуимыщIыжа нэгъунэ къыхэзгъэхьэурэ.

 Гугъуэт Заремэ.