УсакIуэ телъыджэ

  Сабий усакIуэхэм я гугъу щыпщIкIэ, зэуэ уи гум къридзэхэм ящыщщ АфIэунэ Лиуан. Егъэлеяуэ купщIафIэу, гъэщIэгъуэну, телъыджэу сабий усэ куэд и къалэмыпэм къыщIэкIащ абы. Дэтхэнэ зы усэми сабиигъуэм ухишэжу апхуэдэщ. Сабийм ухуэтхэныр куэдкIэ нэхъ гугъущ, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ уи IэдакъэщIэкIыр абы зыхебгъэщIэн папщIэ, а цIыкIум и дунейр фIы дыдэу зыхэпщIэн хуейщ. Сабий дунейри сабиипсэри фIы дыдэу зыхищIэрт Лиуан. АбыкIэ и усэхэм нэхъ щыхьэтыфI ухуейкъым. УсакIуэ телъыджэм и творчествэм тетхыхьащ тхакIуэ Гъэунэ Борис.

«Iупэ къудейм къыщежьэ псалъэр и къэпсэлъыкIэкIэ Iейми фIыми гумрэ псэмрэ нэсыркъым. ЦIыху балигъми сабийми я псэм хыхьэр гущIэм къыщежьэ пса­лъэрщ. Сэ сыкъалъхуным куэдыкIей иIэу къаIуэтагъэнкIи мэхъу апхуэдэ гупсысэр. СщIэркъым. Сыщыгъуазэкъым. «Уэ узыщыгъуазэр сыт-тIэ?» – жыфIэрэ фыкъызэупщIмэ, си нэгур зэлъыIухауэ хэти сеплъурэ жысIэфынущ: «АфIэунэ Лиуан усакIуэ телъыджэт». ЩIэтелъыджэри? Сабийм дахэу, IэфIу епсэлъэфырт. И пса­лъэр къыщежьэр и гущIэ дыдэрт, зэчий иIэт, Алыхьыр къыхуэупсауэ. Лиуан и цIэр зэхэсхыху, си нэгу къыщIохьэ гуфIэгъуэм зэщIиIэта цIыхухэр. Абыхэм хэт уэрэд жеIэ, хэти долъей-допкIей, хэти и анэм зришэкIауэ абы къриш уэрэд гуакIуэм IэфIу щIожеикI.

 Пэж дыдэр жысIэнщи, а зи гугъу сщIа теплъэгъуэхэр сэ си нэгу щIэкIащ. Апхуэдэу щыщыткIэ, «си нэгу къыщIо­хьэ» жысIамэ, нэхъ тэмэмыр арат.

Сабий сад, яслъэ жыпIэми, ди къуажэхэм гуфIэгъуэ зэхуэсышхуэ щекIуэкIхэми сэ куэд дыдэрэ слъэгъуащ АфIэунэ Лиуан и усэхэм яфIэгъэщIэгъуэну сабийхэр къе­джэу, абы къыдигъэкIа тхылъхэр зэIэпахыу щIаджыкIыу, абы и псалъэхэр зыщIэлъ уэрэдхэр цIыкIухэм щагъэ­защIэкIэ, Iэгуауэшхуэ хуаIэту. АбыкIэ сэ жысIэну сызыхуейр нэхъыщхьэу зыщ: сабийр апхуэдизу зыгъэгуфIэф, зыгъэгушхуэф АфIэунэ Лиуан и насыпт.

ЖысIам щыхьэт нэс техъуэу мыр сигу къокIыж. Ботэщей къуажэм (Плановскэ) ЩэнхабзэмкIэ и унэм и лэжьакIуэхэмрэ абы дэт сабий садышхуэм и гъэсакIуэхэмрэ дра­гъэблэгъат усакIуэ, тхакIуэ гупыфI. А махуэм ди гъусатэкъым АфIэунэ Лиуан, ауэ сабийхэм нэхъыбэу жаIэр абы и уэрэдхэмрэ и усэхэмрэт. Си щхьэкIэ се­хъуэпсащ Лиуан, и ехъулIэныгъэхэм сыщыгуфIыкIащ, сригушхуащ, ин сри­хъуащ…

Сабийм и хьэл-щэныр, абы и дунейр, и психологиер, и гумрэ и псэмрэ щыщIэр АфIэунэ Лиуан хуэдэу куууэ, щызу къэзыгъэлъэгъуэф адыгэ усакIуэ сэ си щхьэкIэ срихьэлIакъым. Радиом сыщыщылэжьа зэманым Лиуан и усэхэр радиокIэ къэсту щIэздзэри, лъэIу письмохэр уэру къысIэрыхьэу хуежьам и мызакъуэу, балигъхэри къэпсалъэрт, яфIэ­гъэщIэгъуэнт, яфIэтелъыджэт Къулъкъужын Ипщэ (Абзуан адыгэ жылэжьым) щалъхуа, щапIа щIалэм и IэдакъэщIэкI­хэр.

Гуапэщ ди композиторхэми АфIэунэм и усэхэр гулъытэншэу къызэрамыгъэнар. Абы и псалъэхэр щIэлъу сабий уэрэд тIощIым щIигъу зыгъэпса композитор щыIэщ. А псор къедмыбжэкIми хъунущ, сыту жыпIэмэ ахэр щIэх-щIэхыурэ радиокIэ къат, сабий садхэм, школхэм щагъэзащIэ.

Сабийм илъагъумрэ абы псэкIэ зыхищIэмрэ гъуэзэджэу къеIуэтэф АфIэунэ Лиуан. Езым ещхьу и усэхэри гу къабзэ-псэ къабзэщ.

Сэ фIыуэ слъагъурт а усакIуэ телъыджэр. ЩIэслъагъури пщIэшхуэ щIыхуэсщIри и тхыгъэхэм я закъуэкъым. Езыр сыт щыгъуи сабырт, Iэсэт, зэпIэзэрытт, Iэдэбт, зэтеубыдауэ, дахэу цIыхухэм яхэтыфырти аращ. ЦIыхугъи лIыгъи хэлъащ. Си фIэщ хъуркъым абы хьэтыр гуэркIэ е IуэхутхьэбзэкIэ цIыху къекIуалIэкIэ «хьэуэ» къыхигъэкIауэ. Куэдрэ слъэгъуащ сэ АфIэунэ Лиуан езыр зыпэрыт, къыпэщылъ лэжьыгъэр зригъэтIылъэ­кIыурэ зыкъыхуэзыгъэза цIыхум ейр япэ иригъэщу. Апхуэдэхэракъэ-тIэ «цIыху къилъхуа, цIыху ипIа цIыхущ» жыхуа­Iэжыр?

Мы сатырхэр здэстхым си нэгу къыщIохьэж АфIэунэ Лиуан и нэгу угъурлыр: зэзэмызэххэ фIэкIа схуэмыгъэды­хьэшх а лIы хъарзынэр дауэрэ сщIыми зэгуэр къэзгъэгуфIати, сэри сыщыгу­фIыкIырт, и тутыным кIэгъуасэ кIы­хьышхуэ пищIами, абы екъуну хунэзгъэсыртэкъым, хъыбарыпцI дыхьэшхэн гуэр ди ныбжьэгъухэм къащыщIа хуэдэу зэхэслъхьэти, модрейри и фIэщыпэу къызэ­даIуэрт. А псори и фIэщыпэ зэрыхъуам щхьэкIэ сэри ныбафэуз сыхъуат.

Аращ. Псэ хьэлэлыр сыт щыгъуи жыIэзыфIэщщ…»

Безрыкъуэ Данэ.