ФIэщщIыгъуейщ ди лъэпкъым и набдзэу ялъытэ, УФ-м и цIыхубэ артист, театрымрэ киномрэ я актёр ТIыхъужь Алий (1917 - 1995 гъгъ.) и цIэр зэхэзымыха щIагъуэ адыгэм яхэту. КъэзыцIыхуу, фIыуэ къэзылъагъуу щытахэри мащIэкъым. Зи гур къабзэ, зэфIэкI инкIэ Тхьэр зыхуэупса артист щэджащэр цIыхум я гум, я псэм дыхьат.
ТIыхъужь Алий и цIыхугъэри, и макъри, и дуней тетыкIэри, и гушыIэкIэри, и джэгукIэри - псори зэкIужт, телъыджэт.
- Дэ жыдоIэ «комик» дыхьэшхэн роль зыгъэзащIэ артистхэм щхьэкIэ. НтIэ, мис абыкIэ Алий къытекIуэн щыIэу къыщIэкIынкъым. Дунейпсо тхыдэм къыхэна Чаплин Чарли пэпщI хъунущ ар. ЦIыхур игъэгуфIэным, нэжэгужэ ищIыным, игъэдыхьэшхыным къаруушхуэ тригъэкIуадэркъым. Ар Алий къыдалъхуа и зэчийм щыщт, - жеIэ УФ-мрэ КъБР-мрэ гъуазджэхэмкIэ щIыхь зиIэ я лэжьакIуэ Теувэж СулътIан. - Куэдрэ сыдэлэжьащ, роль куэд дэсщIащ сэ ТIыхъужьым. ЖыпIэну емыкIу къыщIэкIынщ, ауэ Алий ролыфIу иIэу хъуар дэзыгъэувар сэращ. Къапщтэмэ, Хъуэжэр… Ар кино куэдми щагъэуващ, спектакль Iэджэми щыслъэгъуащ. НтIэ, а ролыр Алий зэригъэзэщIам хуэдэу, нэгъуэщIхэм къайхъулIауэ схужыIэнукъым.
ТIыхъужьыр псоми зэрацIыхур дыхьэшхэн роль зыгъэзащIэу щыт артистущ. Теувэжым къелъытэ Алий ищIэфыну хъуар режиссёрхэм ирамыгъэщIэфауэ, «трагикомедие» ролхэри - икIи куууэ драматическэу икIи куууэ дыхьэшхэну хузэфIэкIыну.
Шолоховым и фестиваль щыIэу Ростов къалэ зэгуэр кIуауэ щытащ ди артистхэр, режиссёрхэр. Абы щагъэлъэгъуащ «ЩIыщIэ къэIэтар». Ар адыгэбзэм къизыгъэтIэсар Къэрмокъуэ Хьэмидщ. «ЩIыщIэ къэIэтар» абы апхуэдизкIэ екIуу зэридзэкIати, урыс театрым зэрыщагъэувам нэхърэ адыгэбзэр нэхъ Iэрыхуэу, Шолоховым и лIыхъужьхэм нэхъ езэгъыу, нэхъ къекIуу къалъытащ.
СулътIан зэрыжиIэжымкIэ, сымаджэу къыщIэкIри, Шолоховыр абы щыгъуэ Ростов къэкIуэфауэ щытакъым. Арати, ар щыпсэу станицэм кIуахэщ. ЦIыху куэдым ягъэзэщIащ Щукарь и ролыр, абыхэм яхэтащ дуней псом щыцIэрыIуэ артистхэри. Ауэ псоми ар зэрагъэзащIэр дыхьэшхэн къудейуэт: къапсэлъым гупсысэ хамылъхьэу, зы штампым тету. Абыхэм я Щукархэр лIы цIыкIу зэкIэлъымыкIуэт, джэгуахэри лъахъшэт. Арати, тхакIуэшхуэм деж щыщIыхьэм, Щукарь и ролыр зыгъэзащIэ Алийр, лIы къуэгъу псыгъуэ кIыхьыр щилъэгъуам къэуIэбжьащ - и теплъэкIэ хуэзэртэкъым. СулътIан дэIэпыкъуурэ, спектаклым щыщ зы Iыхьэ цIыкIу абы и пащхьэм щыджэгуахэщ.
«Партым сыхыхьэну сыкъэкIуат» жыхуиIэ сценэрат ар. Абы и кIэр зэриухыр мыпхуэдэущ: «Уэ пхуэдэ кхъахэжьхэр партым и щхьэфэм ириудэкIыну», - жиIэрт Нагульновым, къыщIэгубжьэрти, къыщIихужырт. А псалъэр Токъуийм къыжриIа нэужь, мыдэ тридзэн фIэкIа умыщIэу Алийр къиIэтырти, игъэувыжырт. ТIыхъужьым адэкIэ ищIэрат - IукIуэтырти: «Ы-ы-ы, имычэзууэ сыкъэкIуащ, иужькIэ сыкъыщIыхьэн хуеящ», - жиIэрт и псалъэхэр зэпишу.
А псалъэхэр Шолоховым щызэхихам щыгъуэ и дыхьэшхри и гъы нэпсри зэхыхьэжауэ а зэрылъэрымыхьым хуэдэу къэтэджри, Алий IэплIэ къыхуищIауэ щытащ.
- Алий цIыхушхуэщ, адыгэр зэрыгушхуэщ. Псэууэ фIэкIа къэслъытэркъым. Сэ икъукIэ срипагэщ Алий и фэеплъу къызэрагъэпэща «УгушыIэнумэ, къеблагъэ!» зэхьэзэхуэм сэ згъэува спектаклхэм плIэнейрэ япэ увыпIэр къызэрыщахьам, - жеIэ Теувэж СулътIан.
ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей къэрал драмэ театрыр зыгъэбжьыфIа артист цIэрыIуэ, гушыIэ жанрым къыхуигъэщIа ТIыхъужь Алий и цIэр лъэпкъ драмэ гъуазджэм и тхыдэм къыгуэхыпIэ имыIэу хэпщIащ, абы и джэгукIэр, и утыку итыкIэр, къигъэщIа роль хьэлэмэтхэр цIыхубэм гукъинэж ящыхъуащ. Апхуэдэу Алий ягу къинэжащ щыпсэуа хьэблэм, къалэм щекIуэкI жылагъуэ Iуэхухэм жыджэру хэлэжьыхьу, цIыхубэм пщIэ къыхуащIу, хуэныкъуэхэм чэнджэщ щхьэпэхэр яриту зэрыщытар.
Адыгэ театрым и артист Шыбзыхъуэ Басир зэгуэр жиIэгъауэ щытащ ТIыхъужь Алий зэрахэмытыжрэ театрым зеиншафэ къытеуауэ. Абы и мызакъуэу, адыгэ лъэпкъ псом дежкIи ар хэщIыныгъэщ.
Иджыри къэнащ ТIыхъужь Алий щыджэгуа спектаклхэр, абыхэм я фэеплъ сурэтхэр, и лэжьэгъухэм, и Iыхьлыхэм, зыцIыхуу щытахэм я гукъэкIыжхэр. ТIыхъужь Алий и цIэкIэ илъэс къэс къызэрагъэпэщ фестивалым мы гъэми пащащ. Ар Ауанымрэ гушыIэмрэ я махуэм ирагъэхьэлIащ.
