Лъахэхутэ-лъахэдж цIэрыIуэ Ефремов Юрий Хэку зауэшхуэм ипэкIэ къызэхикIухьауэ щытащ адыгэ-убых-абазэ лъэпкъ зэрыбыныр Iуву щыпсэуа КъухьэпIэ Кавказым и плIанэпэ куэд. ТхакIуэм и IэдакъэщIэкIщ илъэс пщIы бжыгъэм къриубыдэу зэлъищIыса гъуэгуанэм щилъэгъуахэмрэ гупсысэу къыщыпкърыхьахэмрэ щытетхыхьыжа, «Хы ФIыцIэ Iуфэм егъэщIылIа бгылъэ лъагъуэхэмкIэ» («Тропами горного Черноморья») и тхылъ гъуэзэджэр.
ЩIалэ гурыхуэ, гумызагъэ, щIыпIаплъэ телъыджэ Ефремовым фIэгъэщIэгъуэн хъури, Кавказыр Урысей къэралыгъуэм къызэризэуа щIыкIэм теухуа дэфтэрхэр Мэзкуу дэт тхылъ хъумапIэхэм къыщилъыхъуэжат.
- Нэхъапэхэм сыдэзыхьэхыу щытар Хы ФIыцIэ Iуфэм егъэщIылIа щIыпIэхэм я зэхэлъыкIэм и закъуэт, - игу къегъэкIыж Ефремовым. – АрщхьэкIэ, абыкIэ зэрызэфIэмыкIынур щIэх дыдэу къызгурыIуэжри, Сочэ пэгъунэгъу Къуэбыдэ (Красная поляна, Кбаадэ) и тхыдэм щыгъуазэ зыхуэсщIыну мурад сщIащ. И пэщIэдзэу, Хы ФIыцIэ Iуфэм и гъунэгъу бгылъэ щIыпIэхэм къыщызыущыхьын зи щIасэхэм къахуэзэ лъахэрыгъуазэхэм я тхыгъэ кIэщIхэм набдзэгубдзаплъэу сыхэплъэжащ. Фи фIэщ зэрыхъун - абыхэм зи гугъу тщIы щIыналъэм и къекIуэкIыкIам теухуауэ зы псалъэуха «узынши» и кIэм нэгъэсауэ сащрихьэлIакъым. Уегупсыс хъунут гъуэгугъэлъагъуэхэр апхуэдэ хъыбархэм щымыгъуазэу, арщхьэкIэ, итIани, Iуэхур нэхъ жыжьэ щыIэу къыщIэкIащ…
Ефремовым зэритхымкIэ, Къуэбыдэ и Iэшэлъашэм теухуауэ нэхъыбэ зэзыгъэщIэну гукъыдэж зыщI дэтхэнэми нэхъ хуэщхьэпэнут, а щIыпIэм и мызакъуэу, Кавказ КъухьэпIэ псоми ижькIэрэ къыщекIуэкIа Iуэхугъуэхэм нэхъыфIу хэзыщIыкI цIыхухэр ядэлажьэмэ.
- Кавказым зыщызыгъэпсэхухэр дэзыхьэхын хуейр зыIуплъэ дунейм и дахагъэм и закъуэкъым, атIэ и лъэр здынихус щIыгум нэхъапэкIэ щыпсэуа лъэпкъхэм я тхыдэми хищIыкIыпхъэщ, - щыжеIэ адэкIэ лъахэхутэ цIэрыIуэм зи гугъу тщIы и тхылъым.
Ефремов Юрий зэреплъу щытамкIэ, КъухьэпIэ Кавказыр Урысейм къизэун щыщIидзари щиухыжари Къуэбыдэ къуэладжэрщ. Сыту жыпIэмэ, япэрауэ, щхьэхуиту псэуным пащI щымыIэу, бийм пэува бгырысхэм къахэкIакъым а щIыпIэм щыпсэуахэм нэхъ ерыщ. ЕтIуанэрауэ, апхуэдэу къызэрекIуэкIам и зы щхьэусыгъуэщ (тхакIуэм къызэрилъытэмкIэ) къурш жьанэхэм дэнэ лъэныкъуэкIи къаухъуреихьа къуэладжэр а зэманым екIуэлIэгъуейуэ, адрей щIыналъэхэми япэIэщIэу зэрыщытари.
Къуэбыдэ и тхыдэм щыщщ XIX лIэщIыгъуэм и 30 гъэхэм Урысей къэралыгъуэм Хы ФIыцIэ Iуфэм щиухуауэ щыта быдапIэхэр егъэзыгъэкIэ зэрызэтракъутэжауэ щытари, пащтыхьым и тIасхъэщIэх Торнау Федор и щэхурыкIуэ зекIуэхэм ящыщ зыр мы щIыпIэм зэрыщыпхыкIари…
