Календарь событий

2022 гъэм фокIадэм и 8-м и ныбжьыр илъэс 97-м иту лIащ Инджылызым и пащтыхь гуащэ Елизаветэ ЕтIуанэр. Ар Британием и тахътэм нэхъыбэ дыдэрэ, илъэс 70-кIэ, исащ. Дауи, пIалъэ кIыхьт. Иджы пащтыхь хъуа Карл Ещанэри тетыгъуэр Iэрыхьэным апхуэдиз илъэскIэ пэплъащ-ари а къэралым и дежкIэ рекорду къэплъытэ хъунущ. Зи гугъу тщIыр Елизаветэ и къуэ Чарльзщ, псоми фIыуэ ялъэгъуа Дианэ и щхьэгъусэу щытарщ, пащтыхьыгъуэр щылъысым абы Карл зыфIищыжащ.

Зэгуэр адэжь щIыналъэм къращIылIа лъапсэрых зауэм я щхьэр хахыу ди лъэпкъэгъу куэдым тIысыпIэ ящIауэ щытащ Сирие къэралыгъуэр. ХамэщIым гугъу щехьами, лъабжьэ быдэ ящIауэ, зыхыхьа лъэпкъым и пщIэр къалэжьауэ къэгъуэгурыкIуащ ахэр. Ауэ, аргуэрыжьти, щIыпIэм къыщыхъуа зауэм, илъэсищэ бжыгъэ дэкIыжауэ, гузэвэгъуэ хидзащ. Я щхьэр мафIэм къыхахын хуей щыхъум, абыхэм я псэхэр кърахьэлIэжащ я адэжь щIыналъэм. Абыхэм ящыщщ Лэскэн районым хыхьэ Ерокъуэ къуажэм дэс Мурий-Мустэфахэ я унагъуэр.

Къэбэрдей-шэрджэс литературэм лъэужьыфI къыхэзынахэм ящыщщ Дыгъужь Къурмэн (1941-1984). Ар къыщалъхуащ Хъумэрэн (Абыкъухьэблэ) шэрджэс къуажэм, Псыжь (Кубань) Iуфэм Iусым. Къурмэн а псыр зыхилъхьэ щымыIэу, фIы дыдэу илъагъуу щытащ. Абы и образыр и усэхэм зыубгъуауэ хэтщ, уеблэмэ и япэ тхылъым «Псыжь и толъкъунхэр» щIыфIищари аращ.

Хьэбалэ и къуэш нэхъыжь Данил апхуэдизкIэ укIытэхти и къэшэгъуэ ныбжьым щиувам, зэгуакIуэ пщащэхэр мымащIэми, хэхауэ зыгуэрым бгъэдыхьэу зыкIи зыкъригъэщIэфынутэкъымэ, «зыIурамылъхьэж» жыхуаIэм хуэдэт. Ауэ езыр щIалэ гъэсат, жыIэдаIуэт, фIыуи еджат, IэпщIэлъапщIэт, фади тутыни ефэртэкъым икIи лъагъугъуафIэт.

Дыкъэзыухъуреихь дунейм щысхьыным, щIыуэпсым хуэсакъыным хуэгъэзауэ пщIэ нэхъ зиIэ Iуэху дахэхэм хабжэ Бзухэм я дунейпсо махуэр. Гъэ дызэрытми ар ЩIы Хъурейм и къэрал куэдым щагъэлъэпIэнущ.
Зэрынэрылъагъущи, мы Iуэхур ирырагъэхьэлIащ дамэ зытет псэущхьэ цIыкIухэм дэнэ лъэныкъуэкIи абгъуэ щаухуэ лъэхъэнэм.

Дзюдо
Балъкъэр лъэпкъыр къэгъэщIэрэщIэжыным и махуэм ирихьэлIэу Налшык, хабзэ зэрыхъуам тету, спортсмен 200 хэту дзюдомкIэ зэхьэзэхуэ щекIуэкIащ. Мыбы хэтахэр илъэс I2 – I4 зи ныбжьхэрщ. Дыдейхэм нэмыщI, ди гъунэгъу республикэхэу Къарэшей-Шэрджэсым, Ингушым, Осетие Ищхъэрэ - Аланием, Ставрополъ крайм къикIат.

Гъатхэпэм и 31, мэрем

1944 гъэм къалъхуащ урысей кинорежиссёр, актёр, УФ-м и Кинематографистхэм я зэгухьэныгъэм хэт Гуэбэшы Амурбэч.
1945 гъэм къалъхуащ биологие щIэныгъэхэм я доктор, КъБКъМУ-м и профессор Пыл Iэуес.
1969 гъэм къалъхуащ къэрал, жылагъуэ лэжьакIуэ, хьэрычэтыщIэ, псапащIэ Къуэжьокъуэ Артур.

Дунейм и щытыкIэнур

Гранд опера е Гарнье опера хъужыр – франджым и театр нэхъыщхьэрщ икIи ар дуней псом и оперэ сценэ нэхъ ин дыдэхэм ящыщщ.
А уардэунэрщ Прокофьевымрэ Стравинскэмрэ я лэжьыгъэ телъыджэхэр париждэсхэм япэу щызэхахар. Езы Пикассо декорацэхэр зыхуищIа, фэилъхьэгъуэхэм я художникыу Шанель щылэжьа театырр дуней псом и щэнхабзэ хъугъуэфIыгъуэхэм ящыщу къалъытэр. 
Щэнхабзэм и лъагапIэм нэсахэрщ абы ирагъэблагъэр. А театрым, псалъэм папщIэ, Iэгуауэшхуэ щыхуаIэтащ Шаляпин Фёдор, Вишневская Галинэ, Нуреев Рудольф, Нижинский Вацлав сымэ. 

Дудар Хьэутий Мызэ и къуэр 1921 гъэм накъыгъэм и 15-м Бахъсэн районым щыщ Къулъкъужын Ищхъэрэ къуажэм (Къуэнхьэблэ) къыщалъхуащ. Курыт еджапIэр къиуха нэужь, егъэджакIуэхэм я щIэныгъэм щыхагъахъуэу Налшык дэт институтым и егъэджакIуэ курсхэм 1938 - 1940 гъэхэм щеджащ. 1940 гъэм я къуажэ игъэзэжри, курыт еджапIэм адыгэбзэмрэ литературэмрэ щригъэджащ 1942 гъэ хъуху. И узыншагъэр зэрымыщIагъуэм къыхэкIыу ар зауэм ягъэкIуатэкъым.

Урысей мэкъумэш банкым и Къэбэрдей-Балъкъэр къудамэм 2023 гъэм хэгъэгум и гъавэгъэкIхэм сэгъуэ-къехьэлIэжыгъуэм трагъэкIуадэ ахъшэр хуэдэчых щIыкIэу ярет. 
Губгъуэ лэжьыгъэхэм ирахьэлIэн папщIэ, зи гугъу тщIы ахъшэ хъумапIэм мы гъэр къызэрихьэрэ сом мелуани 119,5-м нэблагъэ щIыхуэу итакIэщ. Абы щыщу сом мелуан 77,8-р мэкъумэшыщIэхэм зэрыIэрагъэхьар худэчых щIыкIэу щIыхуэ зэрырат программэм (льгот кредиткIэ) тетущ (илъэсым и кIуэцIкIэ проценти 5 нэхъыбэ щхьэщамытыкIыу). Ар нэгъабэ и апхуэдэ лъэхъэнэм зрагъэхъулIам нэхърэ процент 14,5-кIэ нэхъыбэщ. 

ГушыIэ дахэм и чэзур икIауэ къыщIэкIынщ. НобэкIэ гушыIэри, ауанри, емыкIури зэхэзэрыхьыжащ. МыхъумыщIэ жызыIэм, зыгъэлъагъуэм жиIэ Iейр яфIэауану щыткъым, атIэ абы иродыхьэшх цIыху куэд. 
ГушыIэкIэ куэд щыIэщ. Интернетым къыщыунэхуа гушыIэрыпсэу мымащIэм теплъэгъуэ телъыджэхэр махуэ къэс дагъэлъагъу. Губзыгъагъи, акъыли, гупсыси зыхэмылъ апхуэдэ теплъэгъуэхэм щыуэркъ мыадыгэ-мыурысхэм цIыхухэр зыгуэрым дыхуагъэсэну, дыхуаущиину зэрыхэтхэр сфIэтелъыджэщ. Къалъхур занщIэу артист мэхъу, абыхэм жаIэри гушыIэу къащтэ. 

Спортсмен цIэрыIуэ, ушумкIэ дунейпсо мастер, каскадёр, Новосёлов Игорь зи унафэщI агенствэм трюкхэр щызыгъэув, УФ-м и Кинематографистхэм я зэгухьэныгъэм хэт ТхьэйцIыху Анзор фэзгъэцIыхуну сыхуейщ.

Шэджэм щIыналъэм хыхьэ Нартан къуажэм лъэпкъ къафэхэмкIэ щапхъэу къалъыта и «Вагъуэ цIыкIу» сабий ансамблым (художественнэ унафэщIыр Къурашэ Едыджщ) Гран-при саугъэтыр къыщихьащ цIыхубэ къафэхэмкIэ Сочэ къалэм щекIуэкIа «Код нации» япэ международнэ зэпеуэмрэ Железноводск къалэм «Радость планеты» щэнхабзэ-егъэджэныгъэ Iуэхум хыхьэу щызэхэта «Кубок России» международнэ чемпионатымрэ.

ГушыIэм и махуэм ирихьэлIэу

Къарэрэ Жэмалрэ я псэр зы чысэм илът. А тIур зэрызэныбжьэгъурэ илъэс Iэджэ щIат. Щызэрымылъагъу махуэри гъащIэм хабжэртэкъым. Апхуэдэу екIуэкIыуэ Къарэ къулыкъу тIэкIу къратащ. Къыщратым, абы и ныбжьэгъу Жэмал зыщидзей хъуащ. 
Зэгуэр зэныбжьэгъуитIыр уэрамым щызэхуэзащ. Щызэхуэзэм, зыр гуфIащ, адрейм и нэщхъыр зэхигъэуащ. 

* * *
Жэщ уафэм и щIыфэ щIыхум
МазэщIэм зыщегъэсыж.
Уи жьэгу сыщыхьэщIэ пщIыхьым
ГухэлъкIэ зыкъеумысыж.

Зэманым сыщокIэрахъуэ,
Зэманым сыкъыIэпоху.
Абы хэгъуэщэж си лъагъуэм
Сытехьэмэ, щIылъэр пхоху.

Мы си гур цIыкIу-цIыкIуу щащэу,
Уи нитIым сыщIокIуэдэж.
Мы гъащIэр мэхъу пцIы тIуащIи,
Уи нитIым къыщIонэр пэж.
3.01.2023.

Дыгъэ жьэражьэр ди щхьэщыгу иту, щIыхьэху сщIа си ныбжьэгъухэр си гъусэу мэкъупIэм дыхэтт. Пщыхьэщхьэр гъунэгъу къэхъуати, мэкъуауэныр и кIэм зэрынэдгъэсыным къытхуэнэжа къару мащIэмкIэ зэрытхузэфIэкIкIэ дыхущIэкъурт. Машинэ хьэлъэзешэ макъ къэIуащ. Дыплъэмэ, я лэжьыгъэр яухауэ зы гуп кIуэжырт. Ди гукъыдэжым мащIэу зыкъиIэтыжащ, ди гугъащ ди кIэн къикIауэ. Хабзэм тету «Шхошх апщий» жаIэу сэлам къыдахыу аргъынэ зырыз ди лэжьыгъэм хагъэщIыну, уеблэмэ дыздашэжыну. АрщхьэкIэ дэнэт. «Алыхьым мэкъуауэным гу щывигъахуэ!» - къэгуоуащ ахэр икIи къызытемыувыIэу зыблрагъэхащ.

Ди тхыгъэхэм ящыщ зыбжанэм зэрыщыжытIащи, адыгэхэмрэ абхъазхэмрэ тхыдэм аддэ жыжьэу къыщежьэ я къуэпсыжьхэмкIэ зэрызэблагъэр гурэ псэкIэ къозыгъащIэ хуэмэбжьымэхэр мащIэкъым.